Τα μυστικά πίσω από το powergame των αγωγών φυσικού αερίου

Χάρης Φλουδόπουλος

Οι χθεσινές κυβερνητικές διαρροές σε σχέση με τον τομέα της ενέργειας ανέφεραν ότι στη συνάντηση Τσίπρα - Πούτιν, υπήρξε συμφωνία να διερευνηθεί η δυνατότητα κατασκευής ενός αγωγού μεταφοράς ρωσικού φυσικού αερίου από τα ελληνοτουρκικά σύνορα και στο ελληνικό έδαφος.

Επίσης από τα όσα είπε ο Β. Πούτιν προκύπτει ότι ο αγωγός με την «καινούργια διαδρομή θα καλύψει τις ανάγκες των Ευρωπαίων σε καύσιμα και θα επιτρέψει στην Ελλάδα να γίνει ένα από τα βασικά κέντρα διανομής φυσικού αερίου». Ο ρώσος πρόεδρος αναφέρθηκε και στην προοπτική χρηματοδότησης του έργου από τη Μόσχα σημειώνοντας ότι η ρωσική πλευρά είναι έτοιμη «όχι μόνο να δανειοδοτήσουμε κάποια σχέδια που σήμερα συζητήσαμε από κοινού», αλλά και «να λύσουμε τα ζητήματα των χρηματοπιστωτικών σχέσεων». Πρόσθεσε ότι διερευνάται η «δυνατότητα άμεσης προκαταβολής μελλοντικών κερδών και αποπληρωμής από την έναρξη της λειτουργίας του αγωγού». 

Αυτή η προκαταβολή έναντι μελλοντικών κερδών που θα εισπραχθούν μετά το 2019 είναι ένα μέρος από το πακέτο της συμφωνίας που μπορεί να συνοδεύσει τον αγωγό. 

Πληροφορίες αναφέρουν ότι η ίδια συμφωνία που αφορά στην κατασκευή του αγωγού αερίου θα περιλαμβάνει επίσης και το θέμα του μηδενισμού της ρήτρας
take or pay (δηλαδή του προστίμου που επιβάλλεται λόγω της μειωμένης κατανάλωσης κάτω από τις ελάχιστες συμβατικές ποσότητες, της Ελλάδας το 2014) αλλά και την προοπτική να μειωθούν οι τιμές του φυσικού αερίου από το 2019 και μετά όταν δηλαδή θα τεθεί σε λειτουργία ο αγωγός (ή ακόμη και νωρίτερα).

Τώρα ποιες είναι οι προϋποθέσεις ώστε να μπει μπροστά το έργο; Καταρχάς θα πρέπει να προχωρήσουν οι λεπτομέρειες της ελληνορωσικής συμφωνίας όπως τονίστηκε και στη χθεσινή συνάντηση. Αυτό σημαίνει ότι θα ξεκινήσουν συζητήσεις μεταξύ της Gazprom και πιθανότατα της ΔΕΠΑ για τη σύσταση του φορέα που θα υλοποιήσει τον αγωγό αλλά και για τους τρόπους χρηματοδότησης του έργου που στην Ελλάδα εκτιμάται ότι θα κοστίσει περί τα 2 δις ευρώ. Οι πληροφορίες λένε ότι η ρωσική πρόταση για πώληση ποσοστού της ΔΕΠΑ απερρίφθη και τελικά θα συσταθεί ένα κοινό σχήμα, μέσω του οποίου θα διοχετευτούν και τα ρωσικά «ιδιωτικά» κεφάλαια για τη χρηματοδότηση του έργου. 

Τώρα η όλη συζήτηση για τον αγωγό περιπλέκεται από την αναφορά του πρωθυπουργού ότι θα τηρηθούν στο ακέραιο οι κανόνες και οι νόμοι τόσο της Ελλάδας όσο και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σεβόμαστε τις δεσμεύσεις μας σε όλους τους οργανισμούς στους οποίους συμμετέχουμε, ανέφερε χαρακτηριστικά ο πρωθυπουργός αφήνοντας πολλαπλά περιθώρια ερμηνειών για το μέχρι που φτάνει η συμφωνία με τους Ρώσους για τον αγωγό που θα αποτελεί τη συνέχεια του Turkish Stream επί ελληνικού εδάφους. 

Τι σημαίνει ευρωπαϊκό δίκαιο

Γιατί όμως έχει σημασία η αναφορά του πρωθυπουργού περί σεβασμού του ευρωπαϊκού δικαίου; Ο αγωγός Turkish Stream ή η ελληνική συνέχειά του προς την Ευρώπη, αποτελούν την εναλλακτική διαδρομή που έχουν επιλέξει η Ρωσία και η Gazprom, μετά το ναυάγιο του αγωγού South Stream ενός πιο προχωρημένου project, που είχε ήδη αρχίσει να κατασκευάζεται και το οποίο προβλεπόταν να διέρχεται από τη Βουλγαρία. Ωστόσο όταν η Βουλγαρία ζήτησε να αδειοδοτηθεί ο αγωγός από τις αρμόδιες αρχές στις Βρυξέλλες (Επιτροπή Ενέργειας και Επιτροπή Ανταγωνισμού) η Κομισιόν άναψε κόκκινο φως αφού η ρωσική πλευρά δε δέχθηκε να συμμορφωθεί με το ευρωπαϊκό πλαίσιο που προβλέπει πρωτίστως 2 θέματα: πρώτον το διαχωρισμό των εταιρειών παραγωγής από τις εταιρείες διαχείρισης ενεργειακών υποδομών όπως οι αγωγοί (δηλαδή απαγορεύεται χωρίς να υπάρχουν συγκεκριμένες ρήτρες ανεξαρτησίας μια εταιρεία να είναι και παραγωγός αερίου και διαχειριστής αγωγού φυσικού αερίου) και δεύτερον να υπάρχει ελεύθερη πρόσβαση τρίτων στον αγωγό, δηλαδή να μπορούν και άλλες εταιρείες ή άλλα αέρια πλην του ρωσικού να διέρχονται από τον αγωγό. Φανταστείτε τον αγωγό φυσικού αερίου σαν ένα δίκτυο σιδηρόδρομου, από το οποίο σύμφωνα με το ευρωπαϊκό δίκαιο θα πρέπει να διασφαλίζεται η δυνατότητα να διέρχονται βαγόνια από όλες τις εταιρείες και όχι μόνο από την εταιρεία που κατασκεύασε το δίκτυο. Αυτό λέει με απλά λόγια το ευρωπαϊκό δίκαιο για τον ανταγωνισμό, με το οποίο δε συμμορφώθηκε η Ρωσία στην περίπτωση του South Stream. Τώρα εάν τελικά στην περίπτωση του ελληνικού κομματιού του Turkish Stream, Μόσχα και Gazprom αποδεχθούν αυτούς τους κανόνες τότε ο αγωγός θα γίνει.

Γιατί αντιδρούν οι Βρυξέλλες και ποια η θέση της Ρωσίας

Τώρα ένα ερώτημα είναι γιατί υπάρχουν οι αντιδράσεις από τις Βρυξέλλες; Η αλήθεια είναι ότι εάν δεν υπάρχει συμμόρφωση με το δίκαιο της ΕΕ για την ενέργεια, τότε οι ιδιόκτητοι αγωγοί μετατρέπονται σε οχήματα για την ολιγοπωλιακή ή μονοπωλιακή εξάρτηση του πελάτη από τον προμηθευτή: οι αγωγοί συνοδεύονται από μακροπρόθεσμα συμβόλαια τα οποία συνήθως περιλαμβάνουν επαχθείς όρους για τον πελάτη, όπως έδειξε και το πρόσφατο παρελθόν, όπου η Ελλάδα αγόραζε το φυσικό αέριο σαφώς ακριβότερα από χώρες όπου υπάρχει ανταγωνισμός και ελεύθερη αγορά. Στον αντίποδα, η ρωσική πλευρά αντιμετωπίζει ακριβώς με την κατασκευή των ιδιόκτητων αγωγών της Gazprom, τις προσπάθειες που καταβάλλονται τα τελευταία χρόνια για διαφοροποίηση των πηγών προμήθειας ενέργειας από ευρωπαϊκές χώρες. Κάποιοι παρατηρούν ότι για όσο διάστημα υπήρχε ως project ο αγωγός Nabucco (που θα ένωνε την Κασπία μέσω Βουλγαρίας και Βαλκανίων την Κεντρική Ευρώπη) διατηρείτο στη ζωή και ο αγωγός South Stream με παρόμοια όδευση. Όταν ο Nabucco ακυρώθηκε για να επιλεγεί τελικά ο TAP, που διασχίζει το ελληνικό έδαφος, επελέγη από τη Ρωσία ο αγωγός Turkish Stream επίσης με παρόμοια όδευση. Για κάποιους αυτό μόνο τυχαίο δεν είναι αφού τα δύο έργα θεωρούνται ευθέως ανταγωνιστικά. Η ρωσική πλευρά αλλά και η ελληνική κυβέρνηση έχουν δηλώσει δημοσίως ότι διαφωνούν με τη συγκεκριμένη προσέγγιση. Βρυξέλλες αλλά και Ουάσιγκτον (η οποία παρακολουθεί στενά τις εξελίξεις στην ενεργειακή σκακιέρα της Ευρασίας, ενθαρρύνοντας την πολιτική ενεργειακής ασφάλειας και διαφοροποίησης των πηγών προμήθειας) έχουν εντελώς διαφορετική άποψη. Έτσι τόσο η Κομισιόν όσο και το State Department έχουν καταστήσει σαφή την αντίθεσή τους προς όλες τις εμπλεκόμενες πλευρές, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνεται και η Τουρκία αλλά και η Ελλάδα. Υπογραμμίζεται ωστόσο ότι εφόσον υπάρξει διαφορετική προσέγγιση και συμμόρφωση με το δίκαιο της ΕΕ περί ενέργειας και ανταγωνισμού τότε μιλάμε για μια εντελώς διαφορετική υπόθεση και οι παράμετροι της εξίσωσης διαφοροποιούνται. 

Ο γερμανικός Nord Stream

Χθες πάντως ο πρωθυπουργός στις δηλώσεις του τόνισε ότι η Ελλάδα θα σεβαστεί τη νομοθεσία και τις συνθήκες που όμως «δεν μπορεί να επιτρέπουν σε κάποιες χώρες να έχουν συμφωνίες ενεργειακού προσανατολισμού και σε κάποιες άλλες όχι». Η συγκεκριμένη αναφορά αποτελεί σαφή αιχμή για το ρωσικό αγωγό στον οποίο μετέχει η Gazprom και άλλες ευρωπαϊκές εταιρείες που καταλήγει στο γερμανικό έδαφος, Nord Stream. Πράγματι στο συγκεκριμένο αγωγό έχει επιτραπεί από την Ε.Ε. και έχει δοθεί αποκλειστική άδεια για μεταφορά ρωσικού αερίου. 

Με τη διαφορά ότι από την περίοδο που ο Nord Stream αδειοδοτήθηκε και κατασκευάστηκε, έχει ψηφιστεί και εφαρμοστεί και με την ψήφο της Ελλάδας, το περίφημο 3ο ενεργειακό πακέτο, δηλαδή η ισχύουσα ενεργειακή συνθήκη της ΕΕ, η οποία δεν επιτρέπει πλέον την κατασκευή τέτοιων έργων, με αποκλειστική πρόσβαση ενός μόνο παραγωγού – προμηθευτή.  

Τι είναι ο Turkish Stream

Μια από τις βασικές οδεύσεις για την εξαγωγή του ρωσικού αερίου προς την Ευρώπη και τα Βαλκάνια περνά μέσα από το Ουκρανικό δίκτυο φυσικού αερίου. Μετά τις αλλεπάλληλες κρίσεις μεταξύ Μόσχας – Κιέβου, η Ρωσία από την περασμένη δεκαετία έχει αποφασίσει να παρακάμψει την Ουκρανία, με δύο αγωγούς: τον Nord Stream που καταλήγει στη Γερμανία από τη Β. Θάλασσα και το South Stream που διασχίζοντας τη Μαύρη Θάλασσα κατέληγε στη Βουλγαρία, και από εκεί διασχίζοντας μια σειρά από χώρες της νοτιοανατολικής Ευρώπης θα κατέληγε στην κεντρική Ευρώπη. Η αδυναμία αδειοδότησης του South Stream από τις Βρυξέλλες αλλά και οι εξελίξεις με τον αγωγό TAP, που θα αποτελέσει τον πρώτο αγωγό που θα μεταφέρει ποσότητες 10 δις κυβικών μέτρων μη ρωσικού αερίου στα Βαλκάνια (Ελλάδα, Βουλγαρία, Αλβανία, πιθανόν και σε άλλες χώρες όπως Μαυροβούνιο και Κροατία) οδήγησε σε αλλαγή πλάνων. Έτσι αποφασίστηκε να χρησιμοποιηθεί η υποδομή αλλά και οι αγορασμένοι σωλήνες του South Stream στη Μαύρη Θάλασσα, με αλλαγή της προσαιγιαλίωσης στην Ανατολική Θράκη. Από εκεί ο αγωγός θα συνεχίζει και θα παραδίδει το αέριο στα ελληνοτουρκικά σύνορα. Το ελληνικό τμήμα θα διασχίζει τη Μακεδονία παραδίδοντας το αέριο στα Σκόπια, από εκεί στη Σερβία, την Ουγγαρία με τελικό προορισμό την Αυστρία και τον κόμβο του Baumbarden. Θα έχει χωρητικότητα 47 δις κυβικά μέτρα θα είναι δηλαδή σχεδόν πενταπλάσιας χωρητικότητας από τον αγωγό TAP. Προϋπόθεση να βρεθούν αγοραστές και φυσικά να υπάρξει έγκριση από τις αρμόδιες αρχές της Ελλάδας και της Ευρώπης. 

capital.gr