Μια ματιά στις (γερμανικές) Τράπεζες

Η αναδιάρθρωση του χρέους μας ήταν σίγουρη πριν ακόμα στεγνώσει το μελάνι στο Μνημόνιο περίπου ένα χρόνο πριν. Το μόνο που έκανε το Μνημόνιο ήταν να αυξήσει το κόστος της για την Ελλάδα και για την Ευρώπη. Οι ευρωπαίοι έκαναν κακό στον εαυτό τους που μας επέβαλλαν μια δανειακή συμφωνία που βάθαινε το πρόβλημα της ευρωζώνης, και εμείς κάναμε κακό που δεν διαπραγματευτήκαμε. (Δεν θα επαναλάβω το σκεπτικό καθώς παραμένει το ίδιο εδώ και μήνες πολλούς. Π.χ. βλ. Το Χρονικό μιας Προανναγγελθείσας Αναδιάρθρωσης, αναρτηθέν την 3η Νοεμβρίου 2010, η τον Θυμό της Γερμανίας, 20η Μαΐου 2010).

Το πρόβλημα είναι ότι, σήμερα, ένα χρόνο μετά, το ίδιο έργο επαναλαμβάνεται επί σκηνής: Η Ευρώπη συνεχίζει να διατρανώνει ότι θα λύσει το πρόβλημα με ακόμα περισσότερα ακριβά δάνεια για τα πτωχευμένα κράτη, και εμείς (η κυβέρνησή μας δηλαδή) βαυκαλιζόμαστε ότι θα βγούμε από το πηγάδι με ακόμα μεγαλύτερες περικοπές και... διαρθρωτικές αλλαγές. Το μόνο θετικό είναι ότι κάτι γίνεται στο παρασκήνιο. Το πέρασμα του χρόνου έχει αναδείξει τις ρωγμές στην αρχιτεκτονική του ευρω-συστήματος τόσο που, επί τέλους, κάποιοι υψηλά ιστάμενοι γερμανοί αναγκάστηκαν να τις δουν και να αρχίσουν να μελετούν την ουσία του προβλήματος.
Ποια είναι η ουσία; Έχω καταντήσει γραφικός να λέω και να ξαναλέω ότι η Κρίση δεν αφορά, επί της ουσίας, το δημόσιο χρέος αλλά τις τράπεζες του Βορρά, και δη της Γερμανίας. Ο Bill Clinton, στην πρώτη προεκλογική του εκστρατεία έλεγε και ξανάλεγε: It is the economy, stupid! Επιτρέψτε μου να τον παραφράσω: It is the banks, stupid! Και πιο συγκεκριμένα, οι γερμανικές τράπεζες. Από αυτές θα εξαρτηθεί πως και πότε θα γίνει η αναδιάρθρωση του χρέους μας. Τόσο απλά. Ας δούμε όμως λίγο προσεκτικότερα τις λεπτομέρειες αυτής της διασύνδεσης.

Κατ' αρχάς, οι γερμανικές τράπεζες έχουν το χαμηλότερο δείκτη κεφαλαιοποίησης στην Ευρώπη και, από την άλλη, τα βιβλία τους δεν έχουν υποστεί την παραμικρή εκκαθάριση από τα τοξικά παράγωγα της προ του 2008 εποχής. Επί πλέον, είναι γεμάτες με ομόλογα της περιφέρειας. Με άλλα λόγια, βρίσκονται σε οικτρή κατάσταση. Ακόμα χειρότερα, δεν μπορούν καν να περιμένουν χείρα βοήθειας από τις υπόλοιπες τράπεζες της ευρωζώνης. Πράγματι, η διατραπεζική αγορά δεν λειτουργεί. Από την άλλη μεριά του Ρήνου, οι Γαλλικές τράπεζες βρίσκονται στην ίδια μοίρα με τις γερμανικές, ιδίως αν λάβει κανείς υπ' όψη του τα τεράστια ανοίγματα που έχουν στο Ισπανικό δημόσιο χρέος. Όσο για τις ισπανικές τράπεζες, η κατάσταση είναι εκρηκτική (αντίθετα με τις ανοησίες που ακούγονται ότι η κυβέρνηση Ζαπατέρο κατάφερε να τις εξυγιάνει): Από την μία μεριά έχουν κι αυτές ανοίγματα μεγαλύτερα του Grand Canyon στο ισπανικό και πορτογαλικό δημόσιο χρέος ενώ ακόμα πιο απειλητικά είναι τα ανοίγματά τους στις ζημίες της αγοράς ακινήτων στην οποία οι τιμές των σπιτιών και των γραφείων αναμένονται να κάνουν άλλη μια βουτιά της τάξης του 40% οσονούπω (με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τις ζημίες των τραπεζών που έχουν δανείσει τους εργολάβους). Τέλος, η ίδια η ΕΚΤ (η κεντρική μας τράπεζα) έχει τα δικά της δυσβάστακτα ανοίγματα στις τράπεζες όλης της ευρωζώνης: €146 δισ μόνο στις Ιρλανδικές και €100 δισ μόνο στις δικές μας τράπεζες.

Ερώτημα: Τι συμβαίνει όταν μια νομισματική ένωση (π.χ. η ζώνη του δολαρίου, της στερλίνας, του ευρώ) έχει καταπλακωθεί από ένα βουνό χρέους και τραπεζικών ζημιών σε μια περίοδο αναιμικής ανάπτυξης τόσο εντός όσο και εκτός της νομισματικής αυτής ζώνης;
Απάντηση: Παρεμβαίνει πολιτικά, και με μακροοικονομική λογική (αντί για την ψευδο-μικροοικονομική λογική των νέων δανείων προς τους πτωχευμένους) προσπαθεί να συρρικνώσει, δια της βίας, το βουνό που απειλεί την ύπαρξή της. Πως μπορεί να το συρρικνώσει; Με δύο τρόπους.
Πρώτον, επαφιόμενη στις ευεργετικές δυνάμεις ενός ήπιου πληθωρισμού. Δεύτερον, μέσω υποχρεωτικής αναδιάρθρωσης του δημόσιου χρέους και διαγραφής τραπεζικών ζημιών.
Στις ΗΠΑ και την Βρετανία, το 2008/9, αφού επανακεφαλαιοποιήθηκαν οι τράπεζες (με την γενναιόδωρη συνεισφορά των φορολογούμενων), οι αρχές εφάρμοσαν παράλληλα και τις δύο αυτές μεθόδους: Διαγραφή τραπεζικών ζημιών, φοβερά κουρέματα (οι πιστωτές της General Motors, για παράδειγμα, εξαναγκάστηκαν σε κούρεμα της τάξης του... 90%) συν την λεγόμενη ποσοτική χαλάρωση (quantitative easing) που στόχο είχε να τσιμπήσει λίγο ο πληθωρισμός (όπερ και εγένετο) καθώς η Fed αγοράζει σωρηδόν μετοχές, ομόλογα, ό,τι τέλος πάντων βρίσκει, δημιουργώντας ηλεκτρονικό χρήμα. Γιατί να θέλουν οι αρχές να αυξηθεί ο πληθωρισμός κατά μία ή δύο μονάδες; Μα για να μειωθεί η πραγματική αξία του δημόσιου χρέους.
Όλον αυτόν τον καιρό, η Ευρώπη αγρόν ηγόραζε. Πολλοί λένε ότι φταίει η έλλειψη ευρωπαϊκού (ομοσπονδιακού) υπουργείου οικονομικών, κάτι που οδηγεί σε έλλειψη συντονισμού σε μια ημιτελή νομισματική ένωση όπου η δημοσιονομική πολιτική, ανοήτως, έχει αφεθεί στα κράτη-μέλη. Αν και υπάρχει μια δόση αλήθειας εδώ, η πραγματική αιτία της ευρωπαϊκής παράλυσης βρίσκεται αλλού. Που; Σε μια διπλή γερμανική αγωνία για (α) το συγκριτικό της πλεονέκτημά της στην Ασία και (β) την τραγική κατάσταση των γερμανικών τραπεζών.

Η σχετική επιτυχία με την οποία η Γερμανία αντέδρασε στην μεγάλη πτώση του 2008/9 βασίζεται στην ζήτηση κεφαλαιουχικών αγαθών (μηχανημάτων ως επί το πλείστον) από την Κίνα και την Ιαπωνία. Με την Ιαπωνία να έχει τεθεί εκτός παιγνίου (ακόμα και πριν την χτυπήσει το τερατώδες τσουνάμι), η Κίνα αποτελεί την μοναδική πηγή Γερμανικής αισιοδοξίας. Όμως η ανάπτυξη της Κίνας, στην οποία βασίζεται η Γερμανία τόσο, οφείλεται στην εφαρμογή πολιτικών που η ίδια η Γερμανία απορρίπτει. Ποιων πολιτικών; Των τεράστιων κρατικών επενδυτικών προγραμμάτων σε υποδομές που είχαν ως αποτέλεσμα, από την μία, ένα ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ της Κίνας 10% ενώ από την άλλη την μείωση της κατανάλωσης των Κινέζων από το 45% του ΑΕΠ τους στο 38%. Το βλέπουν αυτό στην Γερμανία, παρατηρούν τις υπεράνθρωπες (και άκρως επιτυχημένες) προσπάθειες των κινέζων μηχανικών να κατασκευάζουν ντόπια υποκατάστατα των γερμανικών μηχανημάτων, και... πανικοβάλλονται.
Παράλληλα, οι ΗΠΑ εισέρχονται σε μια νέα υφεσιακή περίοδο καθώς οι περικοπές που μόλις συμφώνησε ο Πρόεδρος Ομπάμα στον ομοσπονδιακό προϋπολογισμό με τους Ρεπουμπλικάνους (ώστε να μην πειραχθούν οι φοροαπαλλαγές των ζάπλουτων) θα ανακόψουν την αμερικανική ζήτηση τόσο για Κινεζικά όσο και για Γερμανικά προϊόντα. Σε συνδυασμό με το υψηλό πληθωρισμό στο εσωτερικό της Κίνας, που τον Μάρτιο έτρεχε στο 5.4% ετησίως (ενώ στην αγορά σπιτιών ο ρυθμός αύξησης των τιμών άγγιξε το 24%), είναι φανερό ότι η Κίνα οδεύει ολοταχώς για επιβράδυνση της οικονομικής της δραστηριότητας, για να μην πω και ύφεση. Είτε η επιβράδυνση αυτή θα έρθει επειδή θα την προκαλέσουν οι Κινεζικές αρχές (που πασχίζουν να μειώσουν τον εγχώριο πληθωρισμό) είτε θα έρθει μόνη της, απρόσκλητη και βίαιη, υπό την μορφή μιας αναπάντεχης ύφεσης. Με αυτά τα δεδομένα, θα ήταν αφροσύνη μεγάλη, για να μην πω παραβίαση των αρχών του Λουθερανισμού, αν ο κ. Schauble (ο υπουργός οικονομίας της Γερμανίας) πίστευε ότι η χώρα του θα μπορούσε να συνεχίσει το 2012 στον δρόμο και με τον ρυθμό του 2010/11. Κι αν δεν το κατάλαβε από μόνος του, είμαι σίγουρος ότι η αύξηση των επιτοκίων των γερμανικών ομολόγων από το 2,8% to 3,45% σίγουρα τράβηξε την προσοχή του.

Ας επιστρέψουμε όμως στα της Ευρωπαϊκής Κρίσης και στην Κρίση των Τραπεζών μας. Αν η Ευρώπη αντέγραφε τις ΗΠΑ και την Βρετανία αφήνοντας τον πληθωρισμό να ανέβει λίγο ώστε να μειωθεί το βουνό χρέους/ζημιών, ίσως να είχε νόημα η συνεχιζόμενη παροχή ακριβών δανείων στην Ελλάδα (καθώς το 2012, λόγω της πλήρους αποτυχίας του Μνημονίου, θα χρειαστούμε άλλα €25 δισ δανεικά). Ένας μικρός πληθωρισμός θα ήταν το αντίστοιχο του κουρέματος, της αναδιάρθρωσης εφόσον τίποτα άλλο δεν αλλάξει. Γιατί; Ας πάρουμε δύο απλά σενάρια: (Α) Κούρεμα 30% στα ομόλογά μας των €300 δισ με τον πληθωρισμό να τρέχει μεταξύ 1,5% και 2%. (Β) Κανένα κούρεμα και ένας πληθωρισμός της τάξης του 2,8% με 3% για 7 με 8 χρόνια. Προσέξτε ότι τα δύο αυτά σενάρια έχουν ακριβώς τον ίδιο αντίκτυπο ως προς την αξία του ελληνικού δημόσιου χρέους. Το μειώνουν, σε πραγματικές τιμές, το ίδιο. Βέβαια, από πολιτικής πλευράς το (Β) είναι σαφώς πιο ελκυστικό, καθώς τα κουρέματα είναι για τις τράπεζες και τους τραπεζίτες ότι για τον διάολο το λιβάνι. Έλα όμως που δεν υφίσταται η υπόθεση εργασίας παραπάνω: ότι δηλαδή τίποτα άλλο δεν θα αλλάξει!
Για να δούμε τι θα αλλάξει, αρκεί μια ματιά στα Ιρλανδικά ομόλογα τα οποία μόλις υποβαθμίστηκαν από τους γνωστούς οίκους αξιολόγησης. Ποια ήταν η λογική της υποβάθμισης αυτής; Ότι, λένε, η εφαρμοζόμενη λιτότητα πλήττει τα δημόσια έσοδα της Ιρλανδίας μεγαλώνοντας τις πιέσεις για περισσότερη... λιτότητα (βλ. εδώ για το επίσημο σκεπτικό και εδώ για αντίστοιχα επιχειρήματα που μετέφερα στους άγγλους πριν καιρό). Και μην μου πείτε ότι φταίει η διαφθορά του Ιρλανδικού κράτους, η έλλειψη διαρθρωτικών αλλαγών, το μεγάλο κράτος; Τίποτα από αυτά δεν ισχύει στην Ιρλανδία. Κι όμως: τα ΄δια ακριβώς βιώνουν με εμάς. Το συμπέρασμα είναι απλό: Ο φαύλος κύκλος καλά κρατεί σε ολόκληρη της ευρωζώνη! Τα δάνεια από το EFSF στα πτωχευμένα κράτη, όπως το Ιρλανδικό και το δικό μας, ρίχνουν νερό στον μύλο της Κρίσης. Ουσιαστικά, το βουνό χρεών και ζημιών ψηλώνει όχι μόνο στην Ιρλανδία και στην Ελλάδα αλλά σε όλη την ευρωζώνη.

Να λοιπόν τι κρύβεται πίσω από τα γερμανικά υπονοούμενα περί αναδιάρθρωσης του ελληνικού χρέους: η προσπάθεια να σηματοδοτήσουν στην (και να προετοιμάσουν την) υπόλοιπη Ευρώπη ότι τέλος τα ψέμματα. Ότι η ελπίδα να αφήσουν έναν ήπιο πληθωρισμό να συρρικνώσει σταδιακά το χρέος της ευρωζώνης μας τελείωσε. Την σκότωσε η συνειδητοποίηση πως η δυναμική της Κρίσης είναι ισχυρότερη από αυτό που μπορεί να δαμάσει ένας ήπιος πληθωρισμός. Και δεδομένων των εξελίξεων στην Κίνα και στις ΗΠΑ, η Γερμανία ξεπροβάλει ως θιασώτης του Plan G (σημ. μετά από τόσα αποτυχημένα σχέδια αντιμετώπισης της Κρίσης έχω χάσει το... μέτρημα, C,D,F δεν είμαι πια σίγουρος): Το πλάνο της αναδιάρθρωσης του χρέους, αρχής γενομένης με την Ελλάδα, η οποία θα γίνει το πειραματόζωο (όπως τον περασμένο Μάιο είχε γίνει το πειραματόζωο για την δημιουργία του EFSF).
Ως επί πλέον ένδειξη ότι έτσι όντως έχουν τα πράγματα, κοιτάξτε την πολιτική της ΕΚΤ ως προς τα επιτόκια. Απ' ότι φαίνεται, η ΕΚΤ υποκύπτει στην πίεση της Γερμανίας για αύξησή τους από το 1% στο 2% (έως τον Σεπτέμβρη). Δεν κατανοούν οι φίλοι μας οι Γερμανοί ότι μια τέτοια αύξηση ωθεί το δημόσιό μας (και εκείνο της Ιρλανδίας, της Πορτογαλίας και της Ισπανίας) βαθύτερα στην αναδιάρθρωση; Δεν καταλαβαίνουν ότι εκθέτουν τον κ. Παπανδρέου ο οποίος την 25η Μαρτίου πανηγύριζε έντονα την μείωση του επιτοκίου δανεισμού της χώρας (από την τρόικα) κατά 1% - και τώρα αυτό το 1% εξαφανίστηκε ως δια μαγείας πριν καλά-καλά το γευτούμε; Και βέβαια τα γνωρίζουν όλα αυτά. Δεν πρόκειται για λάθος αλλά για συνειδητή πολιτική: η αύξηση στα επιτόκια της ΕΚΤ, ότι και να λέει ο κ. Trichet, έχει σχεδιαστεί παράλληλα με την αναδιάρθρωση του χρέους μας - και πολύ πιθανόν και των υπόλοιπων περιφερειακών.

Αν έχω δίκιο, γιατί δεν το ανακοινώνουν να τελειώνουμε; Επειδή δεν έχουν ακόμα αποφασίσει ακριβώς ποια μορφή θα πάρει η αναδιάρθρωση. Επιτέλους κ. Παπακωνσταντίνου, σταματήστε να αρνείστε το αναπόφευκτο επιμένοντας ότι όπου νάναι βγαίνουμε στις αγορές. Έχετε ιερή υποχρέωση να διαπραγματευτείτε την αναδιάρθρωση που ετοιμάζουν άλλοι για εμάς. Όταν διαψεύδετε την αναδιάρθρωση (κάτι που δεν έχετε κανέναν λόγο να το κάνετε, καθώς άλλο υποτίμηση, που δεν προαναγγέλλεται, και άλλο αναδιάρθρωση) ουσιαστικά θέτετε εαυτόν εκτός διαπραγμάτευσης για το πως θα γίνει η αναδιάρθρωση. Δεν διαπραγματευτήκατε (κάκιστα) το Μνημόνιο. Διαπραγματευτείτε τουλάχιστον την αναδιάρθρωση! Και μην μας πείτε πάλι ότι οι πτωχευμένοι δεν διαπραγματεύονται. Απέναντί σας έχετε μια Γερμανία που αγωνιά για την πτώχευση των δικών της τραπεζών. Υπάρχει πολύς χώρος για να διαπραγματευτούμε. Ο Ανδρέας Παπανδρέου, είμαι απόλυτα σίγουρος, θα το καταλάβαινε αυτό. Ο κ. Παπακωνσταντίνου, ίσως επειδή δεν έχει αυτές τις καταβολές, να μη τον κατανοεί. Ο πρωθυπουργός όμως δεν έχει άλλοθι επ' αυτού.

Επίλογος
Η Γερμανία φαινομενικά δείχνει σίγουρη για τον εαυτό της. Δεν είναι όμως. Ο υπουργός των οικονομικών της καταλαβαίνει καλά ότι η άμμος στην κλεψύδρα ρέει γρήγορα και ότι, αν δεν λυθεί η Κρίση πριν ο τελευταίος κόκκος περάσει την στενωπό και η κλεψύδρα αδειάσει, η Γερμανική βιομηχανία θα αρχίσει να πισωγυρίζει, με μια εργατική τάξη έτοιμη να ξεσηκωθεί και μια μεσαία τάξη έτοιμη να στραφεί στους σοσιαλδημοκράτες. Για ένα χρόνο τώρα το Βερολίνο ήλπιζε ότι η Κρίση του ευρώ μπορεί να πέρναγε με τον καιρό, με την βροχή, με τον ήπιο πληθωρισμό. Ο υπουργός των οικονομικών της, ο κ. Schauble, δεν το ελπίζει πια. Το χαρτί της αναδιάρθρωσης του χρέους, με πρώτο το δικό μας, είναι ήδη στο χέρι του και θα παιχθεί προσεχώς χωρίς η δική μας κυβέρνηση να έχει το θάρρος να διαπραγματευτεί την σχεδιαζόμενη αναδιάρθρωση.

Αυτά είναι τα άσχημα νέα. Τα καλά νέα είναι ότι η πρότασή μας με τον Stuart Holland (η λεγόμενη και Modest Proposal), στην σημερινή συγκυρία, γίνεται ακόμα πιο ελκυστική. Έτσι τουλάχιστον μας μηνύει ένας τέως καγκελάριος. Γιατί; Για δύο λόγους: Επειδή η Πολιτική 1 που προτείνουμε (η μεταβίβαση του κατά Μάαστριχτ νόμιμου χρέους στην ΕΚΤ) πρακτικά αναδιαρθρώνει μέρος του χρέους χωρίς κούρεμα, ενώ η Πολιτική 2 δίνει την δυνατότητα στην ΕΚΤ να κουρεύει τα ομόλογα των τραπεζών επιλεκτικά και ανάλογα με το 'ποινικό' τους μητρώο (κάτι που σίγουρα θα αποδεχόταν ως δέον και πρέπον κάποιος της γερμανικής σχολής) ενώ παράλληλα αναθέτει στο EFSF να κάνει αυτό που χρειάζονται περισσότερο από ο,τιδήποτε και οι γερμανικές τράπεζες: Eπανακεφαλαιοποίηση!
Αν μεταξύ τους οι έλληνες και γερμανοί κυβερνώντες δεν καταφέρουν να συντονιστούν στην βάση μιας τέτοιας λογικής πολιτικής εναντίον της Κρίσης, και επιμείνουν στο σημερινό οδικό χάρτη προς το απόλυτο πουθενά, το μόνο που έχουμε να προσμένουμε είναι η χειροτέρευση της τραπεζικής κρίσης, η αύξηση του χρέους, μια ισχνότερη και διχασμένη Γερμανία και μια Ελλάδα κρανίου τόπος. Θέλω να πιστεύω ότι κάποια στιγμή, πριν η κλεψύδρα αδειάσει, η πραγματικότητα θα εμφυσήσει τους ηγέτες μας με μια γενναία δόση θάρρους.

του Γιάνη Βαρουφάκη