Ο λόγος να είσαι βασιλιάς

Δεν υπήρχε περίπτωση να μη με συναρπάσει αυτό το έργο. Πρώτον, διότι ασχολείται με την πολιτική, έστω και με τη μορφή της πολιτικής που ασκεί συμβολικά ένας “διακοσμητικός” (και κληρονομικός) αρχηγός κράτους. Δεύτερον, γιατί αφορά ένα μέσο επικοινωνίας, το αγαπημένο μου. Και τρίτον και βασικότερο, γιατί έχει άμεση σχέση με το Λόγο - και την εκφορά του.

Ας αρχίσουμε από το τελευταίο. Ο λόγος είναι το βασίλειο όσων σκέπτονται, επιθυμούν να επικοινωνήσουν (με πάθος), να επηρεάσουν, να πείσουν, να διδάξουν, να “μεταλαμπαδεύσουν” - να παράξουν ιδέες και πολιτισμό. Τίποτε από όλα αυτά δεν ήταν στις προθέσεις του Γεωργίου του 6ου, εκτός ίσως από τη σκέψη και τη διατήρηση της εξουσίας του θρόνου. Ένας βασιλικός αδελφός που έγινε από σπόντα βασιλιάς, γιατί ο “κανονικός” διάδοχος ηράσθη την κυρία Σίμπσον - Αμερικάνα, δις διαζευγμένη και “απαράδεκτη” για βασιλική σύζυγος (μέγα σκάνδαλο της εποχής). Με προφανές εμπόδιο το τραύλισμα του (και εσωτερικές αιτίες τους φόβους που είχαν χαραχθεί στην ψυχή του από το αυστηρή, εως βασανιστική βασιλική αγωγή του), ήταν προφανώς ακατάλληλος για το ρόλο.


Γιατί; Έπρεπε ο βασιλιάς να είναι ρήτορας; Όχι απαραίτητα, αλλά η τεχνολογία πια δεν άφηνε περιθώριο να τον εμποδίζουν τέτοια πράγματα. Το ραδιόφωνο και η ικανότητα του, μέσω βραχέων εκείνη την εποχή, να φτάνει στις τέσσερις γωνιές του πλανήτη, καθόριζε πια αλλιώς την πολιτική (αργότερα η “εικόνα” θα επιβαλλόταν ολοκληρωτικά, με τις ευτυχισμένες φωτογραφίες του καλού οικογενειάρχη να αντανακλά τα πρότυπα κάθε συντηρητικής κοινωνίας). “Κάποτε έφτανε να μπορούσαμε να ιππεύουμε ευθυτενείς με τα παράσημα μας”, του λέει (σε ελεύθερη απόδοση) ο πατέρας του, Γεώργιος ο 5ος. Τώρα πια, στα μέσα της δεκαετίας του ’30, ήταν υποχρωτικό να μιλήσουν στο λαό. Οι στιγμές ήταν ιστορικές, ο Χίτλερ ήταν πια η απειλή για την παγκόσμια ειρήνη - κι όχι “το ανάχωμα στον Στάλιν”, όπως επιθυμούσε μέχρι τότε η Δύση. Η (ακόμα) Βρετανική Αυτοκρατορία είχε ανάγκη να συνεγερθεί και να ενωθεί, υπό την παλλόμενη φωνή ενός ηγέτη, από τον Καναδά ως την Ινδία και την Αυστραλία.

Είναι λοιπόν ο Λόγος το συστατικό στοιχείο της πολιτικής ή και η εκφορά του; Κι αν ο πρώτος ενυπάρχει, σε πλούσιες δόσεις, η δεύτερη εξαρτάται από άλλα πράγματα, όπως η ισορροπία, η εξωστρέφεια, η αυτοπεποίθηση - η “συναισθηματική νοημοσύνη”. Η ενεργός πολιτική έχει τόση σχέση με την λογική, όσο και οι ζωές των ανθρώπων. Σε ένα τεράστιο φάσμα περιπτώσεων, οι λαοί αναδεικνύουν και απορρίπτουν ηγέτες, με βάση “μεταφυσικά” χαρακτηριστικά, που απευθύνονται αποκλειστικά στο ένστικτο, όπως η συμπάθεια ή η αντιπάθεια. Το τι “εκπέμπει” το κάθε δημόσιο πρόσωπο δεν περιγράφεται πάντα με ευκολία και μπορεί να έχει σχέση με τη σεξουαλική του ζωή, τη γενικότερη διαμόρφωση της προσωπικότητας του - και βέβαια με την ειλικρίνεια ή τα (διάφανα πολλές φορές) κίνητρα του. Όποιος θέλει να δει, βλέπει, ακόμα και ασυνείδητα.
Ο Κώστας Σημίτης, για παράδειγμα, δεν ήταν συμπαθής σε πολλούς και λοιδωρήθηκε για τα σαρδάμ του και την εκφορά του λόγου (με αιχμή την περίφημη “ποιότητα”). Ο Γιώργος Παπανδρέου υπήρξε αντικείμενο χλευασμού για τα ελληνικά του, αν και το ζήτημα δεν είναι στη γνώση της γλώσσας, αλλά στην “γλωσσική πραγμάτωση” (άλλωστε συμβαίνει και στα αγγλικά του, τα οποία υποτίθεται οτι γνωρίζει πολύ καλύτερα). Αλλά γι αυτό τους “τοποθετήσαμε” εκεί; Για να είναι εμφανίσιμοι, συμπαθείς και να μιλάνε με ευφράδεια, ώστε να συνεγείρουν τα πλήθη;

Ως επαγγελματίας του ηλεκτρονικού λόγου, έχω ακούσει χιλιάδες φωνές νέων ανθρώπων να δοκιμάζονται στο μικρόφωνο και στην κάμερα (που αλλοιώνουν τελείως τη φυσική μας έκφραση). Παρότι φλύαρος και εξωστρεφής, ξέρω πολύ καλά τι θα πει “stage fright” - κι αν δεν μπορούσα να ξεχάσω οτι ακούν δεκάδες χιλιάδες ζευγάρια αυτιά ή οτι βλέπουν δεκάδες χιλιάδες ζευγάρια μάτια, ίσως να μη μπορούσα να αρθρώσω λέξη. Και παρά το γεγονός οτι έχω “τριφτεί” επαρκώς με τα ραδιοτηλεοπτικά μέσα (ίσως και γι αυτό), διακρίνομαι για τα σαρδάμ της βιασύνης ή της αυτοπεποίθησης.

Πόσο μάλλον, όταν η διαδικασία του δημόσιου ηλεκτρονικού λόγου πρέπει να λάβει υπ’ όψιν της τη βαρύτητα μιας πολιτικής δήλωσης. Αν δεν θέλεις να είσαι ένας φαφλατάς πολιτικός, δημοσιογράφος ή δικηγόρος που “μιλάει με στόμφο, χωρίς να λέει τίποτα”, πρέπει να αναπτύξεις συμπυκνωμένο λόγο και μια εξαιρετική ικανότητα articulation. Δεν είναι εύκολο.

Το ζητούμενο όμως δεν είναι να είσαι καλλίφωνος, όμορφος σαν μοντέλο ή εξαιρετικός ρήτορας (μπορεί και να υποκύψεις στον πειρασμό να γίνεις λαοπλάνος). Το ζητούμενο στη δημοσιογραφία, στην πολιτική, στο δημόσιο λόγο είναι τα χαρακτηριστικά σου να μην σαμποτάρουν αυτό που πρέπει να εκπέμψεις. Κι αν η φωνή και το βλέμμα αποκαλύπτουν τη γοητεία της ψυχής, ακόμα καλύτερα.

Πίσω στον βασιλιά, που έπρεπε απλώς να διαβάσει ένα λόγο, αλλά πειστικά. Να μετατρέψει την αδυναμία του σε θεατρικές παύσεις κύρους. Να ενώσει με την ύπαρξη του, εκατομμύρια υπηκόους, που δεν ήταν απαραίτητα πολίτες, αλλά πιστοί σε ένα σύμβολο και με την αξία της πατρίδας, πάνω από την αξία της ανθρώπινης ζωής. Ο πατέρας της σημερινής Ελισάβετ της Αγγλίας, απελπισμένος, ζητάει τη βοήθεια ενός sui generis Αυστραλού (αυτοδίδακτου) λογοθεραπευτή.

Αν και έχει απόλυτη συναίσθηση της μειωμένης πολιτικής του εξουσίας, ο Γεώργιος ο 5ος, αντιλαμβάνεται οτι η πολιτική δεν είναι μόνο ψυχρές ιδέες, σκέψη και επιχειρήματα: Είναι “θέαμα”, είναι η διαχείριση των συμβόλων, είναι η τέχνη του να μπορείς να συνεπάρεις το θυμικό, είναι η μεταφυσική μαγεία του συντονισμού χιλιάδων ψυχών - όχι πια με την τέχνη που δεν μπορείς να φτάσεις ή με τη δεξιοτεχνία του παιχνιδιού που δεν μπορείς να παίξεις, αλλά με τη συγκίνηση των προσδοκιών και των ονείρων, των αξιών και του δικαίου, του Λόγου που κυβερνά (ειλικρινά ή παραπλανητικά) τις συνάψεις του ανθρώπινου εγκεφάλου...

Ο Geoffrey Rush ενσαρκώνει απολαυστικά τον ρόλο του “εμψυχωτή”, που υποβάλλει τον βασιλιά σε “ασκήσεις θάρρους”, παραβιάζοντας κάθε πρωτόκολλο γαλαζοαίματης υπεροχής. Κι ο Colin Firth δίνει ρεσιτάλ, που πιθανότατα θα τον οδηγήσει - επάξια - στο Όσκαρ. Μην το χάσετε.

http://prokopisdoukas.blogspot.com/