Techie Chan
Για όσους δεν έχουν ιδέα γι’αυτό, το bitcoin είναι ένα εναλλακτικό νόμισμα. Ο στόχος του είναι να αποτελέσει μια ανεξάρτητη, εναλλακτική, ανταλλακτική μονάδα, σε μια αγορά που κυριαρχείται από δολάρια ευρώ, τράπεζες και το paypal. Βασικό του μέλημα – σύμφωνα με τις διακηρύξεις – είναι η ασφάλεια και η ανωνυμία που παρέχει στις συναλλαγές. Σε αυτόν τον τομέα υπήρχαν κάποια προβλήματα βέβαια όπως διάφορες ηλεκτρονικές ληστείες δεκάδων πορτοφολιών, αλλά ο δικός μου στόχος της κριτικής δεν είναι αυτός.
Το bitcoin γεννήθηκε από διάφορα nerd με αναρχοφιλελεύθερες φαντασιώσεις, και όπως όλα τα δημιουργήματα του μυαλού, έτσι κι αυτό διέπεται από τις ίδιες αρχές των πατεράδων του. Κι αυτό είναι το μυστικό της επιτυχίας του, αλλά ταυτόχρονα και της ηλιθιότητάς του. Διότι τα nerd που το έφτιαξαν, μπορεί να ήταν πολύ ικανά στο να δημιουργούν αλγόριθμους, αλλά από οικονομική θεωρία δεν σκάμπαζαν πολλά με αποτέλεσμα και το παιδί τους να πάσχει ανάλογα.
Ας το πιάσουμε όμως από την αρχή.
Πώς παράγεται ένα bitcoin?
Θα γελάσετε αλλά η απάντηση είναι εντελώς νέρντικη όπως λέει και ο ρικούδης. Για να παραχθεί ένα bitcoin βάζετε τον υπολογιστή σας να κάνει μερικούς πολύ περίπλοκους υπολογισμούς και όταν καταφέρει να τους πραγματοποιήσει έχει φτιαχτεί ένα bitcoin. Τέτοια είναι η φύση των υπολογισμών, που έχει μεγαλύτερη σημασία η ποιότητα της κάρτας γραφικών σου, παρά του επεξεργαστή σου. Άρα η απάντηση για το ποιός παράγει bitcoins είναι, αυτός που έχει την πιο γαμάτη κάρτα γραφικών.
Αυτοί οι υπολογισμοί (ή αλλιώς hashes) αποτελούν μέρος της ασφάλειας του bitcoin, αλλά στην ουσία δεν αποτελούν κάτι άλλο πέρα από αυτό. Δεν παράγουν δηλαδή κάποιο προϊόν ή υπηρεσία και είναι εντελώς αυτο-αναφορικά στο bitcoin σύμπαν.
Ωραία θα μου πείτε άρα όλοι μπορούμε να παράγουμε bitcoin. Η απάντηση είναι ναι και όχι. Ναι, όλοι έχουμε δικαίωμα να παράγουμε ένα bitcoin, και όχι, είναι πρακτικά αδύνατο να μπορέσουμε σήμερα να τα καταφέρουμε, όσο γαμάτη κάρτα γραφικών κι αν έχουμε. Κι εδώ βρίσκεται το πρώτο μυστικό του.
Καθώς μεγάλο μέρος του τεχνοαναρχισμού βρίσκεται ριζωμένο στην αμερική, το ίδιο ισχύει και για τις φαντασιώσεις αυτού του αναρχισμού. Μέρος των φαντασιώσεων αποτελεί και
η κάβλα για το χρυσό, ως το μοναδικό πραγματικό ανταλλακτικό αγαθό που δεν αφορά το κράτος. Στην ουσία υιοθετούν τη φαντασίωση του 19ου αιώνα περί του χρυσού. Βάση του χρυσού δημιουργήθηκε και η ιδέα του bitcoin. Γιαυτό και το να βάλεις τον υπολογιστή σου να κάνει τους υπολογισμούς που χρειάζονται για να παράγουν ένα bitcoin, ονομάζεται mining.
Η φαντασίωση λοιπόν έχει να κάνει με αυτή τη ρομαντική εικόνα του μοναχικού χρυσοθήρα στην αγρια δύση, κάτι σε στυλ σκρουτζ μακντακ στο κλονταίκ. Αυτή η αφελής φαντασίωση γεμίζει με όμορφες εικόνες όπου ο κάθε άνθρωπος έχει δικαίωμα στο χρυσάφι του. Πάντα βέβαια με σκληρή δουλειά που είναι τυπικό αμερικάνικο μοτίβο (έστω κι αν τη δουλειά την κάνει η κάρτα γραφικών).
Είναι κρίμα να χαλάς τέτοιες όμορφες φαντασιώσεις με την ιστορική πραγματικότητα όπου ο χρυσός έβγαινε από τη γη από σκλάβους/αιχμαλώτους πολέμου όπως όλοι μάθαμε στο σχολείο από τη σικελική εκστρατεία των αθηνέζων. Όμως κρατήστε την φαντασίωση γιατί έχει σημασία.
Καθώς το bitcoin είναι δομημένο με τις φαντασιώσεις περί χρυσού, το αυτό ισχύει και για την ποσότητά του. O χρυσός πέρα από γυαλιστερός είναι και σχετικά σπάνιος και αυτή η σπανιότητά του, τον κάνει πολύτιμο και άρα επιθυμητό μέσο συναλλαγής και συσσώρευσης της αξίας. Έτσι και το bitcoin λοιπόν έπρεπε να γίνει σπάνιο. Από τον τρόπο που είναι δομημένο το bitcoin, υπάρχει δυνατότητα να παραχθούν μόλις 21 εκ bitcoins. Είναι αυτή η παραγωγή μια first come first serve περίπτωση? Όχι φυσικά. Τα αστέρια που σχεδίασαν τα bitcoins έφτιαξαν μια παραβολική καμπύλη σύμφωνα με την οποία, όσο περισσότερα bitcoins παράγονται, τόσο πιο δύσκολο θα γίνεται να παραχθούν τα επόμενα. Αυτό το κόλπο στην ουσία εγγυάται τη σπανιότητα του νομίσματος.
Μέχρι σήμερα έχουν παραχθεί περίπου τα μισά bitcoin, με αποτέλεσμα να είναι πια αδύνατο να φτιάξεις σε λογικό χρόνο στον υπολογιστή σου ένα bitcoin*.
*στη δοκιμή που έκανα με την κάρτα γραφικών που μου επιτρέπει να παίζω το fallout μου και ένα σωρό άλλα παιχνίδια, η ταχύτητα που έφτασα ήταν 65MHashes/s δηλαδή ακόμα κι είχα τον υπολογιστή ανοιχτό 24/7 τσίμα τσίμα να έβγαζα ένα bitcoin σε ένα εξάμηνο.
Προσέξτε τώρα τη δυναμική. Όσο φτιάχνονται bitcoins τόσο δυσκολεύει η δημιουργία τους, κι όσο δυσκολεύει η δημιουργία τους γίνονται και πιο σπάνια/πολύτιμα. Αυτό αυξάνει την αξία τους σε σχέση με άλλα αγαθά ή νομίσματα (το δολάριο πχ), κάτι που αυξάνει τη δημοφιλία του bitcoin. Όσο πιο δημοφιλές γίνεται το bitcoin, όλο και περισσότεροι άνθρωποι θέλουν να παίξουν με αυτό, αλλά αυτοί οι νέοι παίκτες δεν μπορούν να παράξουν εύκολα νέα bitcoins, οπότε η ζήτηση για τα ήδη υπάρχοντα ανεβαίνει.
Στην ουσία λοιπόν έχουμε την τυπική συνταγή του ενάρετου κύκλου μιας πυραμίδας. Η δημοφιλία του bitcoin αυξάνει την τιμή του που με τη σειρά του κάνει περισσότερους ανθρώπους να θέλουν να μπουν στο παιχνίδι, κάτι που κάνει το bitcoin πιο επιθυμητό. Αλλά επειδή αυτοί οι νέοι παίκτες δεν μπορούν εύκολα να φτιάξουν δικά τους bitcoin θα πρέπει να αγοράσουν κάποια έτοιμα κάτι που αυξάνει τη ζήτηση και την ανταλλακτική αξία. Αυτή τη στιγμή που γράφω, ένα bitcoin ανταλλάσσεται προς 55 δολάρια κι εδώ εγώ που μένω μπορώ να αγοράσω ένα bitcoin προς 40ευρώ. Θυμηθείτε το bitcoin είναι ένα p2p νόμισμα οπότε δεν υπάρχει μια κεντρική αρχή να το ρυθμίζει.
Πριν μπω στον πειρασμό να το κάνω, ας συνεχίσω με την ιστορία μας. Είναι λοιπόν το bitcoin πυραμίδα? Στον τρόπο που είναι δομημένο όχι ακριβώς είναι κάτι άλλο που θα εξηγήσω παρακάτω. Αλλά στον τρόπο με τον οποίο εξελίσσεται η ανταλλακτική του αξία, είναι εντελώς πυραμίδα. Σας μπέρδεψα. Ας προσπαθήσω να σας ξεμπερδέψω.
Η αξία χρήσης
Όταν βλέπετε ένα πράγμα, οποιοδήποτε πράγμα, η αξία του οποίου να ακολουθεί μια παραβολική καμπύλη ανόδου, ή αυτό το πράγμα έγινε ξαφνικά τόσο απίθανα χρήσιμο ή αυτό το πράγμα είναι μια πυραμίδα. Μήπως λοιπόν το bitcoin έγινε ξαφνικά χρήσιμο? Για να το απαντήσουμε αυτό θα πρέπει να απαντήσουμε τι ακριβώς μπορείς να αγοράσεις με ένα bitcoin. Στην ουσία όχι πολλά. Εγώ ξέρω κανένα δύο μπαρ που λειτουργούν και με bitcoin και στην ουσία άντε να ανταλλάξω μερικά πράγματα με άλλα nerd. Άρα η απάντηση είναι όχι το bitcoin ξαφνικά δεν έγινε τόσο χρήσιμο. Υπάρχουν μερικοί που λένε πως ένα τόσο κρυπτογραφημένο p2p νόμισμα είναι τέλειο μέσο για να αγοράζεις ναρκωτικά και άλλα παρόμοια πράγματα.
Πράγματι το μαύρο χρήμα αποτελεί πολύ σημαντικό παίκτη στη ζήτηση ενός νομίσματος παρά τις ηθικολογικές παπάρες που λένε κάτι κότες σαν την μέρκελ. Ο λόγος που κυκλοφορούν χαρτονομίσματα των 500ευρώ δεν είναι άλλος παρά η αντικατάσταση του χαρτονομίσματος των 1000μάρκων που αποτελούσε αγαπημένο είδος για τις μαφίες όλης της ευρώπης. Άρα ναι η μαύρη οικονομία μπορεί να αυξήσει την αξία χρήσης του bitcoin.
Όμως η παραβολική άνοδος της τιμής του δεν μπορεί να εξηγηθεί από τη μαύρη οικονομία εκτός κι αν ξαφνικά όλοι οι dealers του κόσμου κάνουν τις δουλειές τους με bitcoin. Δεν έχω μεγάλη εμπειρία, αλλά νομίζω πως οι dealers του Görlie δεν έχουν ξεκινήσει να συναλλάσονται με bitcoin ακόμα.
Μήπως όμως τώρα με τα κουρέματα και τη γενική συζήτηση περί υποτίμησης των νομισμάτων το bitcoin αποτελεί εναλλακτική λύση συσσώρευσης του πλούτου? Οκ για να απαντήσετε θετικά σε αυτό θα πρέπει να είστε μεγάλο νέρντ ή μεγάλος τζογαδόρος. Το bitcoin είναι σπάνιο αλλά είναι και εντελώς απρόβλεπτο και δεν προσφέρει κανένα επιτόκιο. Σίγουρα υπάρχουν πολλοί που ανεβαίνουν στο τρένο του bitcoin προκειμένου να κερδίσουν από την παραβολική αύξηση της τιμής του, αλλά αυτό επιβεβαιώνει τον αρχικό συλλογισμό μου πως το bitcoin είναι: Μια ωραία αυτοαναφορική και αυτοτροφοδοτούμενη φούσκα.
Κι αν όλα τα παιδιά της γης αποφασίζαν να παίξουν με bitcoin?
Δεν θα κατέρρεαν οι κυβερνήσεις και ο καπιταλισμός? Εντάξει τώρα έγινα λίγο υπερβολικός με την αφέλεια, αλλά αυτή η σκέψη τριγυρνά στο μυαλό πολλών από τους υποστηρικτές του. Το bitcoin σκέφτονται είναι κάτι καλό κατά βάση. Κυρίως γιατί οι πιστωτικές κάρτες και το paypal είναι κάτι κακό. Που πράγματι είναι. Αλλά επειδή το paypal είναι ένας μπάστακας που μας έχει κατσικωθεί, αυτό δεν σημαίνει αυτόματα πως το bitcoin είναι η απάντηση.
Όχι ο καπιταλισμός δεν θα καταρρεύσει αν το bitcoin διαδοθεί, ακριβώς όπως δεν κατέρρευσε όταν υπήρχε ο κανόνας του χρυσού. Μπορεί να ταρακουνήθηκε πολλές φόρες εξαιτίας αυτού του κορσέ που ονομαζόταν κανόνας του χρυσού, αλλά κατάφερε να συμβιώσει μια χαρά στην ουσία δημιουργώντας μια συμμαχία μεταξύ παλιάς αριστοκρατίας (που είχε τον χρυσό) και καινούργιου επιχειρηματικού πνεύματος. Η αριστοκρατία είχε τις προσβάσεις, τις επαφές και το χρυσάφι, και το νέο επιχειρηματικό πνεύμα είχε τους νέους τρόπους παραγωγής και κυρίως τις νέες ιδέες περί παραγωγής.
Ας ξεκινήσουμε όμως με το bitcoin ως ένα καλό (από την αναρχική άποψη των ελεύθερων ανθρώπων) νόμισμα. Είναι το bitcoin καλό και ηθικό? Ναι είναι, αν είσαι από τους πρώτους που κατάφεραν να φτιάξουν μερικά από δαύτα. Από τη στιγμή που πάνω από τα μισά νομίσματα έχουν ήδη παραχθεί, είναι εντυπωσιακά δύσκολο να φτιάξεις ένα bitcoin. Άρα συμβαίνει το εξής φαινόμενο που αυξάνει περισσότερο την τιμή και την δημοφιλία του. Όλοι οι καινούργιοι παίκτες στην πυραμίδα του bitcoin δεν μπορούν πια να παράγουν τα δικά τους bitcoin, κι αν το καταφέρουν θα βρίσκονται σε εξαιρετικά δυσχερότερη θέση από αυτούς που παρήγαγαν τα πρώτα 10εκ bitcoin.
Οπότε στην ουσία το bitcoin είναι ένα νόμισμα που έχει δημιουργήσει ήδη και παγιώσει την αριστοκρατία του. Σαν τον χρυσό κι αυτό, αυτοί που κατάφεραν να τον συσσωρεύσουν πρώτοι είναι αυτοί που τώρα μοιράζουν την τράπουλα του παιχνιδιού. Ναι οκ το bitcoin συσσωρεύτηκε με απλούς υπολογισμούς κι όχι με τη σφαγή χιλιάδων ανθρώπων, αλλά αυτό είναι μικρή λεπτομέρεια στο αδιαμφισβήτητο γεγονός πως η αριστοκρατία του bitcoin έχει ήδη προπολλού δημιουργηθεί.
Στην ουσία λοιπόν ανταλλάσσετε μια αριστοκρατία του χρήματος με μια αριστοκρατία μερικών geeks τα οποία μάλιστα τυγχάνουν να είναι σε γενικές γραμμές ήδη καλοβολεμένα, διότι είναι λίγο απίθανο να έχεις πολλούς κινέζους και πολλούς ινδούς που να διαθέτουν γαμάτες κάρτες γραφικών όταν ξεκίνησε το bitcoin.
Άρα όλοι αυτοί οι καινούργιοι παίκτες που βλέπουν την άνοδο της τιμής του και ξερογλύφονται, είναι ακριβώς σαν τους αγοραστές του dvd της τζούλιας. Μπορούν να φαντασιώνονται μια ώρα ή μια νύχτα μαζί της, αλλά η ίδια η κίνησή τους να αγοράσουν το dvd απομακρύνει τη τζούλια από το κασέ τους. Σαν όλες τις τυπικές πυραμίδες , η βάση της δύναμής της είναι όλα εκείνα τα κοροίδα που νομίζουν ότι μπορούν να επωφεληθούν κι αυτά από το πανηγύρι. Οι πιο υποψιασμένοι θα ήθελαν να κάνουν μια αρπαχτή και να φύγουν καθώς ξέρουν πως η τζούλια δεν θα είναι για πάντα δική τους, αλλά αν έχετε φτάσει σε αυτή τη συνειδητοποίηση, το σκάσιμο της φούσκας είναι πολύ κοντά. Και μια μικρή συμβουλή από την προϊστορία των πυραμίδων. Οι περισσότεροι που συμμετέχουν έχουν την πεποίθηση πως είναι πολύ έξυπνοι για να κατέβουν από το τρένο πριν αυτό τρακάρει. Αλλά είναι η ίδια η φύση της πυραμίδας που όταν καταρρέει κάνει τις πόρτες της εξόδου υπερβολικά μικρές.
Το βασικό όμως που πρέπει να κρατήσουμε από αυτό είναι ότι το bitcoin δεν είναι καθόλου μα καθόλου αναρχικό αλλά αυστηρά ιεραρχικό. Δεν θεωρεί όλους τους ανθρώπους ίσους ενώ ταυτόχρονα όσο πιο νωρίς μπήκες στο παιχνίδι, τόσο πιο ωφελημένος θα είσαι. Υποστηρίζοντας λοιπόν το bitcoin υποστηρίζετε μια πολύ ιεραρχική αριστοκρατία που οι τίτλοι της δεν είναι von και zu και de και du, αλλά ATI και Νvidia.
Enter FPGA and ASIC
Υπάρχει μια καινούργια μόδα στον κόσμο του bitcoin. Κι αυτή δεν είναι άλλη από υπολογιστές που είναι σχεδιασμένοι και φτιαγμένοι για να κάνουν mining, δηλαδή να φτιάχνουν καινούργια bitcoin. Καθώς τα bitcoin έγιναν όλο και πιο δύσκολα στη δημιουργία τους σε βαθμό που ένας απλός χρήστης με μια συμπαθή κάρτα γραφικών να μην μπορεί να παράγει σε εύλογο χρονικό διάστημα ένα bitcoin, δημιουργήθηκε μια ζήτηση για πιο εξειδικευμένα εργαλεία από τις κάρτες γραφικών. Γιαυτό και διάφορες εταιρίες μπήκαν στο παιχνίδι φτιάχνοντας εξειδικευμένους επεξεργαστές και driver προκειμένου να μπορούν να παράγουν bitcoins. Η ιδέα είναι διπλή. Από τη μία ένας εξειδικευμένος επεξεργαστής είναι λιγότερο ενεργοβόρος από έναν υπολογιστή με μια καρτα γραφικών να τρέχει. Από την άλλη οι εξειδικευμένοι επεξεργαστές προσφέρουν πολύ μεγαλύτερες ταχύτητες επεξεργασίας.
Αυτή τη στιγμή κυκλοφορούν ή αρχίζουν να κυκλοφορούν μικροί υπολογιστές με υπολογιστική ισχύ πολύ μεγαλύτερη από αυτή της απλής κάρτας γραφικών και ταυτόχρονα σε τιμές να τρίβεται τα μάτια σας. Πχ αυτός ο υπολογιστής κοστίζει 950 ευρώ και μπορεί να παράγει δύομιση με τρεις φορές παραπάνω bitcoin από μια συνηθισμένη κάρτα γραφικών και καταναλώνοντας 3-4 φορές λιγότερη ενέργεια για κάθε bitcoin. Το ίδιο ισχύει και για άλλα μοντέλα που κυκλοφορούν στην αγορά με αντίστοιχες τιμές. Όπως αυτό το θηρίο που μπορεί να παράγει 5000φορές περισσότερο από μια τυπική κάρτα γραφικών, καταναλώνοντας μόλις 1500Wh και κοστίζοντας 30.000 δολάρια.
Σαν να μην έφτανε αυτό, μια νέα γενιά επεξεργαστών που ονομάζονται ASIC έχουν τη δυνατότητα να φτύνουν ακόμα περισσότερα hashes. Πχ αυτή η εταιρία υπόσχεται 4 φορές μεγαλύτερη υπολογιστική ισχύ από το προηγούμενο θηρίο με τη μισή κατανάλωση και 20 φορές χαμηλότερη τιμή (μόλις 1500δολάρια). Άλλες εταιρίες υπόσχονται ακόμα μεγαλύτερα νούμερα.
Δεν θέλω να σας ζαλίσω άλλο. Το θέμα είναι τι βλέπουμε. Βλέπουμε μπροστά μας τους τελευταίους σίγουρους νικητές της φούσκας του bitcoin. Στην ουσία αυτές οι εταιρίες κερδίζουν από τη φούσκα χωρίς να εμπλέκονται ιδιαίτερα μέσα της. Πληρώνουν κάποια χρήματα σε άδειες και σχεδιασμό, αλλά ο κύκλος του ρίσκου τους είναι μικρός. Στα πλαίσια που θα καταφέρουν να βγάλουν το προιόν στην αγορά πριν σκάσει η φούσκα, είναι ήδη κερδισμένοι. Γι’ αυτό και πέφτει πολύ pipedream στην ιστορία καθώς οι ASIC υπολογιστές κοστίζουν εκατομμύρια για να τους σχεδιάσεις. Άρα δεν είναι καθόλου σίγουρο αν αυτές οι εταιρίες θα βγάλουν τέτοια μοντέλα ή απλά πρόκειται για το γνωστό demoware προκειμένου να κάνουν μια αρπαχτή. Διαχρονικά πρόκειται για τον καλύτερο τρόπο να επωφεληθείς από μια φούσκα (όπως και από ένα πόλεμο).
Τι άλλο βλέπουμε. Βλέπουμε έναν πληθωρισμό από ισχυρά μηχανήματα που με το ανάλογο κόστος θα αυξήσουν κατακόρυφα την παραγωγή bitcoin για ένα μικρό διάστημα. Γιατί για ένα μικρό διάστημα? Διότι όσα περισσότερα bitcoin παράγονται τόσο δυσκολότερο γίνεται να παραχθεί ένα bitcoin. Οι πρώτοι που θα πάρουν μερικά από αυτά τα θηρία θα μπορέσουν να κερδίσουν ίσως μια θέση ανάμεσα στη χαμηλής στάθμης αριστοκρατία του bitcoin. Γιατί? Διότι πίστεψαν στη φούσκα και έσκασαν αρκετά φράγκα. Όχι ακριβώς τα αναρχικότερα κίνητρα του κόσμου. Το βλέπουμε άλλωστε από τους ίδιους που πουλάνε τα μηχανήματα. Προσπαθούν να δημιουργήσουν ένα κλίμα τεχνητής έλλειψης για να νομίζει το κάθε κοροίδο πως είναι από τους λίγους κι εκλεκτούς που απέκτησαν τέτοιο μηχάνημα.
Στην ουσία για να κάνουμε μια αναλογία, θα είναι σαν τον πληθωρισμό που δημιούργησε στην ευρώπητον 16-17ο αιώνα η εισαγωγή τόσο μεγάλων ποσοτήτων χρυσού και ασημιού από την αμερική μέσω των ισπανών. Η παραβολική καμπύλη που σας έδειξα παραπάνω θα στραβώσει λιγάκι και θα συμπιεστεί χρονικά, αλλά στην ουσία αυτό θα κάνει την πρόσβαση στο παιχνίδι του bitcoin ακόμα πιο δύσκολη. Με λίγα λόγια χαράς ευαγγέλια για την αριστοκρατία και ακόμα περισσότεροι προλετάριοι στον πάτο να ξερογλύφονται.
Άλλη μια τουλίπα
Οι τουλίπες είναι όμορφα φυτά να τα έχεις στο βάζο σου ή στη γλάστρα σου. Μια φορά το μήνα περίπου προβαίνω κι εγώ σε αυτή την παντελώς άχρηστη, υπερτιμημένη αλλά χαριτωμένη κίνηση. Αλλωστε 1,5 ευρώ δεν είναι πολλά λεφτά. Κάποτε πριν πολλά χρόνια κάποιοι τρελοί στην ολλανδία είχαν αποφασίσει πως οι βολβοί τουλίπας ήταν τα πιο πολύτιμα πράγματα του κόσμου. Επρόκειτο για μια μαζική “παράνοια” που από τότε θα τη δούμε πολλές φορές να επαναλαμβάνεται. Γιατί? Διότι οι άνθρωποι μπερδεύουν την αξία με το χρήμα και γιατί ολόκληρο το καπιταλιστικό σύστημα είναι μια τεράστια πυραμίδα που κάθε τρεις και λίγο καταρρέει. Το bitcoin δεν διαφέρει ιδιαίτερα σε αυτό.
Η ανταλλακτική αξία του bitcoin ανεβαίνει σε δολάρια. Άρα η τιμή ενός bitcoin αυξάνεται. Ώραίο δεν ακούγεται? Πως θα σας φαινόταν αν σας έλεγα ότι το bitcoin αποπληθωρίζεται σε σχέση με τα δολάρια? Αυτό δεν ακούγεται τόσο όμορφο. Αλλά στην ουσία αυτό ακριβώς συμβαίνει. Ακριβώς επειδή ακολουθεί τις νόρμες του χρυσού το bitcoin είναι ένα νόμισμα που πάσχει από μια μόνιμη κρίση αποπληθωρισμού. Κι έτσι όσο πιο διάσημο γίνεται τόσο περισσότερο θα αποπληθορίζεται, δηλαδή τόσο περισσότερο η ανταλλακτική του αξία σε ευρώ ή δολάρια θα αυξάνεται.
Σας μπέρδεψα? Πάρτε ένα μικρό παράδειγμα. Ένας τυπικός κύκλος της bitcoin οικονομίας όπως τον περιέγραψε ο μεγάλος οικονομολόγος ricudi a la vapeur είναι ο εξής τύπος πάνω κάτω:
εγω-> $ – bitcoin – αγοραζω μανιταρι <> πουλαω μανιταρι – bitcoin – $ <- span="">
Άρα εγώ δίνω δολάρια, αγοράζω μπιτκοιν, αγοράζω μανιτάρι, που το πουλας εσύ, που παίρνεις το bitcoin το κάνεις δολάρια και τελειώσαμε. Πώς δημιουργείται ο αποπληθωρισμός?
Ας πούμε λοιπόν πως υπήρχαν κάποτε 100νερντ με 100 μανιτάρια και 1000 bitcoin. Άρα το κάθε μανιτάρι κόστιζε 10bitcoin.
Τώρα όμως το bitcoin έγινε μόδα και υπάρχουν 1000νέρντ έτοιμα να ανταλλάξουν 1000μανιτάρια, αλλά δυστυχώς κυκλοφορούν πια μόλις 1100bitcoin. Τι σημαίνει αυτό? Πως η τιμή του κάθε μανιταριού έπεσε στο 1,1 bitcoin.
Κι αν αύριο έρθουν 10.000 νερντ με 10.000 μανιτάρια ενώ υπάρχουν μόλις 1200bitcoin, τότε το κάθε μανιτάρι θα αξίζει 0,12 bitcoin.
Το πιάσατε το κόλπο? Από τη μία νιώθουμε πως το bitcoin έγινε πολύτιμο διότι εκεί που με 10 bitcoin αγοράζαμε 1 μανιτάρι, τώρα με τα ίδια bitcoin μπορούμε να αγοράσουμε 83 ολόκληρα μανιτάρια, να τα φάμε και να μην επιστρέψουμε ποτέ στον πλανήτη γη.
Αλλά στην ουσία δεν είναι ότι το bitcoin έγινε πολύτιμο, απλά σπάνιο.
Αν πιάσατε αυτό το κόλπο στην ουσία έχετε πιάσει ολόκληρο τον καπιταλιστικό 19ο αιώνα με τις χρυσές κρίσεις αποπληθωρισμού του. Ταυτόχρονα όμως πιάσατε και το γιατί το bitcoin δεν είναι μια καλή ιδέα.
Θα μπορείτε να δείτε άρθρα στο wired με την λίστα των πλουσιότερων ανθρώπων στον κόσμο με bitcoin κι ένα σωρό άλλες πατάτες. Οι τζογαδόροι θα αγοράζουν bitcoin και θα τα κρατάνε εκτός κυκλοφορίας περιμένοντας την τιμή να ανέβει. Αυτό στην εποχή του χρυσού ονομαζόταν hoarding. Η ίδια η αποθήκευση των bitcoin από τους τζογαδόρους, θα αυξάνει την σπανιότητα του και την τιμή του, άρα θα αποτελεί αυτο-εκπληρούμενη προφητεία.
Όμως καθώς το bitcoin θα αποπληθωρίζεται, θα γίνεται όλο και πιο αδιάφορο. Καθώς η αξία του θα αυξάνεται σε αστεία ύψη (ήδη τα 50δολάρια είναι αστείο ύψος), κάποια στιγμή μια κρίσιμη μάζα ανθρώπων θα προτιμήσει να πάρει τα δολάρια (ή τα μανιτάρια) και να αφήσει τα bitcoin. Και τότε θα καταρρεύσει σαν χάρτινος πύργος.
Και γιατί δεν συμβαίνει το ίδιο με ένα νόμισμα?
Ένα νόμισμα είναι κάτι παραπάνω από μερικά χαρτάκια. Είναι η θέληση και η βία μιας εξουσίας να το επιβάλει. Πως το επιβάλει? Με το να μπορείς να πληρώνεις τους φόρους σου και τις άλλες υποχρεώσεις με δαύτο. Άρα για να το θέσουμε με νομισματικούς όρους, το κράτος δημιουργεί μια ζήτηση για το νόμισμά του και αυτή η ζήτηση δημιουργεί το κίνητρο να το αποκτήσεις.
Καθώς οι άνθρωποι έχουν συνηθίσει να συναλλάσσονται με αναλογίες χρησιμοποιώντας ένα μέτρο, το νόμισμα που το κράτος επιβάλει γίνεται σύντομα το μέτρο σύγκρισης των πραγμάτων. Θυμηθείτε την αλλαγή του ευρώ. Στην αρχή το νόμισμα άλλαξε και την εφορία έπρεπε να την πληρώσεις σε ευρώ. Όμως οι περισσότεροι άνθρωποι υπολογίζαμε ακόμα σε δραχμές. Το μέτρο λοιπόν ήταν η δραχμή, κάτι που άλλαξε σιγά σιγά. Μια εξυπνάδα που λέει ο graeber στο βιβλίο του “χρέος, τα πρώτα 5000χρόνια”, είναι πως σε πολλές ιστορικές περιόδους το να έλεγες σε κάποιον φέρε μου μία νομισματική μονάδα, ισοδυναμούσε με το να πεις σήμερα σε κάποιον φέρε μου 4 εκατοστά του μέτρου.
Το bitcoin λοιπόν δεν έχει μια τέτοια νομιμοποιητική ισχύ και η τεράστια σπανιότητά του θα το κάνει πρακτικά αδιάφορο. Ακριβώς επειδή τα εύκολα bitcoin τελείωσαν, ενώ η φούσκα του ανεβαίνει, όσο περισσότερο κρατάει αυτό το παραμύθι, τόσο πιο αστεία θα γίνονται τα κλάσματα και σύντομα θα μάθουν οι bitcoinατζήδες την αξία της στρογγυλοποίησης. Διότι δεν έχει μεγάλο νόημα να πάω στο μπαρ και να πάρω μια μπύρα προς 3,1614*10^-6 ειδικά μάλιστα τη στιγμή που θα υπάρχουν κάποιοι που θα έχουν 300bitcoin στο πορτοφόλι τους κι αυτός που κατάφερε κι έκλεψε όλα αυτά τα πορτοφόλια θα είναι ο πιο πλούσιος κλέφτης του κόσμου. (άλλη μια αντιστοιχία με το χρυσό καθώς όπως έμαθαν πολλοί εβραίοι πολλοί ναζί, και πολλοί άλλοι την ίδια εποχή, ο χρυσός δεν έχει όνομα).
Το μεγάλο μάθημα του 19ου αίωνα και του κανόνα του χρυσού ήταν πως τέτοια περιορισμένης ποσότητας νομισματικά συστήματα προκαλούν συνεχείς κρίσεις αποπληθωρισμού και αποτελούν στενό κορσέ σε οποιαδήποτε προσπάθεια ανάπτυξης
Το άλλο μεγάλο μάθημα του 18ου και του 19ου αιώνα είναι πως αν το νέο ριζοσπαστικό επιχειρηματικό πνεύμα της εποχής δεν είχε τον στενό κορσέ του χρυσού πάνω από το κεφάλι του, τότε θα του ήταν πολύ πιο εύκολο να αναπτυχθεί πάνω και πέρα από τις νόρμες της αρχαίας διαφθοράς (δηλαδή της εκκλησίας και της αριστοκρατίας). Καθώς το νόμισμα ήταν κυριολεκτικά σπάνιο και τη μία χρυσή λίρα δεν την έβλεπες ποτέ μπροστά σου, όλες οι επενδύσεις έπρεπε να γίνουν μέσα από τους ήδη έχοντες χρήματα ή/και προνόμια. Κι έτσι το νέο επιχειρηματικό πνεύμα απέκτησε δεσμούς συγγένειας με τα παλιά προνόμια και οι επιχειρήσεις πήραν τη μορφή της εταιρίας ανατολικών ινδιών, ενός μορφώματος δηλαδή που καμία σχέση δεν είχε με τη σημερινή έννοια της επιχείρησης.
Τώρα θα μου πείτε μιλάω με what if και κατασκευάζω εναλλακτικά σύμπαντα. Πράγματι αυτό κάνω, αλλά δεν το κάνω εντελώς στον αέρα. Εκεί στις απαρχές του καπιταλισμού υπήρξε παράλληλα με αυτό που αργότερα έγινε κυρίαρχο μοντέλο και μια άλλη εναλλακτική. Ήταν το λεγόμενο οουενικό μοντέλο παραγωγής. Στην εποχή του πέτυχε και διαδόθηκε αρκετά, αλλά πολεμήθηκε και έσβυσε σιγά σιγά παρότι ακόμη και σήμερα βλέπουμε κομμάτια του. Ήταν το μοντέλο που ο μαρξ και οι άλλοι μελετητές παρατήρησαν ως εναλλακτική του καπιταλισμού και έχω την αίσθηση πως αν δεν υπήρχε το φετίχ ενός τόσο περιορισμένου νομίσματος όπως ο χρυσός, θα είχε πολύ καλύτερες πιθανότητες επιτυχίας.
Επιμύθιο.
Αν έχετε ανέβει στο bitcoin τρένο για την επανάσταση, συγνώμη αλλά ανεβήκατε στο λάθος τρένο. Την επόμενη φορά ρίξτε μια ματιά στα ψιλά γράμματα πριν υπογράψετε επειδή cyberanarchy rulz.
Αν πιστεύετε πως το bitcoin θα ρίξει τον καπιταλισμό και θα φέρει την αναρχία, είστε ακόμα πιο γελασμένοι. Κανένα νομισματικό σύστημα που περιορίζει με την τεχνητή του σπάνη την κατοχή του, δεν είναι δημοκρατικό ή αναρχικό, κι αν δεν πιστεύετε εμένα, διαβάστε τους αμερικάνους progressives των τελών του 19ου αιώνα.
Αν έχετε ανέβει στο bitcoin τρένο για να γίνετε πλούσιοι, ελπίζω να καταλάβετε πως συμμετέχετε σε μια φούσκα. Και πως ο κανόνας της φούσκας λέει, πως όλοι πιστεύουν ότι θα καταφέρουν να κατέβουν πριν η φούσκα σκάσει. Ακριβώς λόγω της δομής μιας φούσκας ελάχιστοι το καταφέρνουν.
Αν σκέφτεστε να ανεβείτε τώρα στο τρένο, μάλλον έχετε αργήσει πολύ. Τα μισα bitcoin έχουν ανακαλυφθεί ήδη οπότε είναι πολύ δύσκολο να παράγετε ένα από δαυτα. Κι ακόμα κι αν ξερογλύφεστε να αποκτήσετε ένα από τα νέα μηχανήματα (asic) που θα φτύνουν bitcoin, είναι πολύ πιθανό με το που θα μπορέσετε να πάρετε ένα τέτοιο στα χέρια σας να έχει ακριβύνει πολύ το κόστος κάθε καινούργιου bitcoin, ακριβώς διότι κάποιοι χιλιάδες πριν από εσάς τσίμπησαν ένα παρόμοιο μηχάνημα πρώτοι και έβγαλαν τα πρώτα “εύκολα” bitcoin.
Αν είστε ένας πολύ ταλαντούχος developer και κάνετε παρέα με έναν πολύ ταλαντούχο hardwarα και έχετε βρει μια μέθοδο να παράγετε τετραπλάσια bitcoin από τα asic μηχανήματα, αφήστε μου ένα email να σας βοηθήσω στο marketing. Γιατί τα πραγματικά λεφτά δεν είναι στο μυστικό υπολογιστή που θα παράγει πολλά bitcoin αλλά στους μαλάκες που θα αγοράσουν τον μυστικό υπολογιστή για να τροφοδοτήσουν τη φούσκα
Αν είστε ένας πολύ ταλαντούχος developer και κάνετε παρέα με έναν πολύ ταλαντούχο hardwarα και έχετε βρει μια μέθοδο να παράγετε τετραπλάσια bitcoin από τα asic μηχανήματα και θέλετε να φέρετε την αναρχία, αφήστε μου ένα email να σας βοηθήσω να καταστρέψουμε το bitcoin.
Για όσους δεν έχουν ιδέα γι’αυτό, το bitcoin είναι ένα εναλλακτικό νόμισμα. Ο στόχος του είναι να αποτελέσει μια ανεξάρτητη, εναλλακτική, ανταλλακτική μονάδα, σε μια αγορά που κυριαρχείται από δολάρια ευρώ, τράπεζες και το paypal. Βασικό του μέλημα – σύμφωνα με τις διακηρύξεις – είναι η ασφάλεια και η ανωνυμία που παρέχει στις συναλλαγές. Σε αυτόν τον τομέα υπήρχαν κάποια προβλήματα βέβαια όπως διάφορες ηλεκτρονικές ληστείες δεκάδων πορτοφολιών, αλλά ο δικός μου στόχος της κριτικής δεν είναι αυτός.
Το bitcoin γεννήθηκε από διάφορα nerd με αναρχοφιλελεύθερες φαντασιώσεις, και όπως όλα τα δημιουργήματα του μυαλού, έτσι κι αυτό διέπεται από τις ίδιες αρχές των πατεράδων του. Κι αυτό είναι το μυστικό της επιτυχίας του, αλλά ταυτόχρονα και της ηλιθιότητάς του. Διότι τα nerd που το έφτιαξαν, μπορεί να ήταν πολύ ικανά στο να δημιουργούν αλγόριθμους, αλλά από οικονομική θεωρία δεν σκάμπαζαν πολλά με αποτέλεσμα και το παιδί τους να πάσχει ανάλογα.
Ας το πιάσουμε όμως από την αρχή.
Πώς παράγεται ένα bitcoin?
Θα γελάσετε αλλά η απάντηση είναι εντελώς νέρντικη όπως λέει και ο ρικούδης. Για να παραχθεί ένα bitcoin βάζετε τον υπολογιστή σας να κάνει μερικούς πολύ περίπλοκους υπολογισμούς και όταν καταφέρει να τους πραγματοποιήσει έχει φτιαχτεί ένα bitcoin. Τέτοια είναι η φύση των υπολογισμών, που έχει μεγαλύτερη σημασία η ποιότητα της κάρτας γραφικών σου, παρά του επεξεργαστή σου. Άρα η απάντηση για το ποιός παράγει bitcoins είναι, αυτός που έχει την πιο γαμάτη κάρτα γραφικών.
Αυτοί οι υπολογισμοί (ή αλλιώς hashes) αποτελούν μέρος της ασφάλειας του bitcoin, αλλά στην ουσία δεν αποτελούν κάτι άλλο πέρα από αυτό. Δεν παράγουν δηλαδή κάποιο προϊόν ή υπηρεσία και είναι εντελώς αυτο-αναφορικά στο bitcoin σύμπαν.
Ωραία θα μου πείτε άρα όλοι μπορούμε να παράγουμε bitcoin. Η απάντηση είναι ναι και όχι. Ναι, όλοι έχουμε δικαίωμα να παράγουμε ένα bitcoin, και όχι, είναι πρακτικά αδύνατο να μπορέσουμε σήμερα να τα καταφέρουμε, όσο γαμάτη κάρτα γραφικών κι αν έχουμε. Κι εδώ βρίσκεται το πρώτο μυστικό του.
Καθώς μεγάλο μέρος του τεχνοαναρχισμού βρίσκεται ριζωμένο στην αμερική, το ίδιο ισχύει και για τις φαντασιώσεις αυτού του αναρχισμού. Μέρος των φαντασιώσεων αποτελεί και
η κάβλα για το χρυσό, ως το μοναδικό πραγματικό ανταλλακτικό αγαθό που δεν αφορά το κράτος. Στην ουσία υιοθετούν τη φαντασίωση του 19ου αιώνα περί του χρυσού. Βάση του χρυσού δημιουργήθηκε και η ιδέα του bitcoin. Γιαυτό και το να βάλεις τον υπολογιστή σου να κάνει τους υπολογισμούς που χρειάζονται για να παράγουν ένα bitcoin, ονομάζεται mining.
Η φαντασίωση λοιπόν έχει να κάνει με αυτή τη ρομαντική εικόνα του μοναχικού χρυσοθήρα στην αγρια δύση, κάτι σε στυλ σκρουτζ μακντακ στο κλονταίκ. Αυτή η αφελής φαντασίωση γεμίζει με όμορφες εικόνες όπου ο κάθε άνθρωπος έχει δικαίωμα στο χρυσάφι του. Πάντα βέβαια με σκληρή δουλειά που είναι τυπικό αμερικάνικο μοτίβο (έστω κι αν τη δουλειά την κάνει η κάρτα γραφικών).
Είναι κρίμα να χαλάς τέτοιες όμορφες φαντασιώσεις με την ιστορική πραγματικότητα όπου ο χρυσός έβγαινε από τη γη από σκλάβους/αιχμαλώτους πολέμου όπως όλοι μάθαμε στο σχολείο από τη σικελική εκστρατεία των αθηνέζων. Όμως κρατήστε την φαντασίωση γιατί έχει σημασία.
Καθώς το bitcoin είναι δομημένο με τις φαντασιώσεις περί χρυσού, το αυτό ισχύει και για την ποσότητά του. O χρυσός πέρα από γυαλιστερός είναι και σχετικά σπάνιος και αυτή η σπανιότητά του, τον κάνει πολύτιμο και άρα επιθυμητό μέσο συναλλαγής και συσσώρευσης της αξίας. Έτσι και το bitcoin λοιπόν έπρεπε να γίνει σπάνιο. Από τον τρόπο που είναι δομημένο το bitcoin, υπάρχει δυνατότητα να παραχθούν μόλις 21 εκ bitcoins. Είναι αυτή η παραγωγή μια first come first serve περίπτωση? Όχι φυσικά. Τα αστέρια που σχεδίασαν τα bitcoins έφτιαξαν μια παραβολική καμπύλη σύμφωνα με την οποία, όσο περισσότερα bitcoins παράγονται, τόσο πιο δύσκολο θα γίνεται να παραχθούν τα επόμενα. Αυτό το κόλπο στην ουσία εγγυάται τη σπανιότητα του νομίσματος.
Μέχρι σήμερα έχουν παραχθεί περίπου τα μισά bitcoin, με αποτέλεσμα να είναι πια αδύνατο να φτιάξεις σε λογικό χρόνο στον υπολογιστή σου ένα bitcoin*.
*στη δοκιμή που έκανα με την κάρτα γραφικών που μου επιτρέπει να παίζω το fallout μου και ένα σωρό άλλα παιχνίδια, η ταχύτητα που έφτασα ήταν 65MHashes/s δηλαδή ακόμα κι είχα τον υπολογιστή ανοιχτό 24/7 τσίμα τσίμα να έβγαζα ένα bitcoin σε ένα εξάμηνο.
Προσέξτε τώρα τη δυναμική. Όσο φτιάχνονται bitcoins τόσο δυσκολεύει η δημιουργία τους, κι όσο δυσκολεύει η δημιουργία τους γίνονται και πιο σπάνια/πολύτιμα. Αυτό αυξάνει την αξία τους σε σχέση με άλλα αγαθά ή νομίσματα (το δολάριο πχ), κάτι που αυξάνει τη δημοφιλία του bitcoin. Όσο πιο δημοφιλές γίνεται το bitcoin, όλο και περισσότεροι άνθρωποι θέλουν να παίξουν με αυτό, αλλά αυτοί οι νέοι παίκτες δεν μπορούν να παράξουν εύκολα νέα bitcoins, οπότε η ζήτηση για τα ήδη υπάρχοντα ανεβαίνει.
Στην ουσία λοιπόν έχουμε την τυπική συνταγή του ενάρετου κύκλου μιας πυραμίδας. Η δημοφιλία του bitcoin αυξάνει την τιμή του που με τη σειρά του κάνει περισσότερους ανθρώπους να θέλουν να μπουν στο παιχνίδι, κάτι που κάνει το bitcoin πιο επιθυμητό. Αλλά επειδή αυτοί οι νέοι παίκτες δεν μπορούν εύκολα να φτιάξουν δικά τους bitcoin θα πρέπει να αγοράσουν κάποια έτοιμα κάτι που αυξάνει τη ζήτηση και την ανταλλακτική αξία. Αυτή τη στιγμή που γράφω, ένα bitcoin ανταλλάσσεται προς 55 δολάρια κι εδώ εγώ που μένω μπορώ να αγοράσω ένα bitcoin προς 40ευρώ. Θυμηθείτε το bitcoin είναι ένα p2p νόμισμα οπότε δεν υπάρχει μια κεντρική αρχή να το ρυθμίζει.
Πριν μπω στον πειρασμό να το κάνω, ας συνεχίσω με την ιστορία μας. Είναι λοιπόν το bitcoin πυραμίδα? Στον τρόπο που είναι δομημένο όχι ακριβώς είναι κάτι άλλο που θα εξηγήσω παρακάτω. Αλλά στον τρόπο με τον οποίο εξελίσσεται η ανταλλακτική του αξία, είναι εντελώς πυραμίδα. Σας μπέρδεψα. Ας προσπαθήσω να σας ξεμπερδέψω.
Η αξία χρήσης
Όταν βλέπετε ένα πράγμα, οποιοδήποτε πράγμα, η αξία του οποίου να ακολουθεί μια παραβολική καμπύλη ανόδου, ή αυτό το πράγμα έγινε ξαφνικά τόσο απίθανα χρήσιμο ή αυτό το πράγμα είναι μια πυραμίδα. Μήπως λοιπόν το bitcoin έγινε ξαφνικά χρήσιμο? Για να το απαντήσουμε αυτό θα πρέπει να απαντήσουμε τι ακριβώς μπορείς να αγοράσεις με ένα bitcoin. Στην ουσία όχι πολλά. Εγώ ξέρω κανένα δύο μπαρ που λειτουργούν και με bitcoin και στην ουσία άντε να ανταλλάξω μερικά πράγματα με άλλα nerd. Άρα η απάντηση είναι όχι το bitcoin ξαφνικά δεν έγινε τόσο χρήσιμο. Υπάρχουν μερικοί που λένε πως ένα τόσο κρυπτογραφημένο p2p νόμισμα είναι τέλειο μέσο για να αγοράζεις ναρκωτικά και άλλα παρόμοια πράγματα.
Πράγματι το μαύρο χρήμα αποτελεί πολύ σημαντικό παίκτη στη ζήτηση ενός νομίσματος παρά τις ηθικολογικές παπάρες που λένε κάτι κότες σαν την μέρκελ. Ο λόγος που κυκλοφορούν χαρτονομίσματα των 500ευρώ δεν είναι άλλος παρά η αντικατάσταση του χαρτονομίσματος των 1000μάρκων που αποτελούσε αγαπημένο είδος για τις μαφίες όλης της ευρώπης. Άρα ναι η μαύρη οικονομία μπορεί να αυξήσει την αξία χρήσης του bitcoin.
Όμως η παραβολική άνοδος της τιμής του δεν μπορεί να εξηγηθεί από τη μαύρη οικονομία εκτός κι αν ξαφνικά όλοι οι dealers του κόσμου κάνουν τις δουλειές τους με bitcoin. Δεν έχω μεγάλη εμπειρία, αλλά νομίζω πως οι dealers του Görlie δεν έχουν ξεκινήσει να συναλλάσονται με bitcoin ακόμα.
Μήπως όμως τώρα με τα κουρέματα και τη γενική συζήτηση περί υποτίμησης των νομισμάτων το bitcoin αποτελεί εναλλακτική λύση συσσώρευσης του πλούτου? Οκ για να απαντήσετε θετικά σε αυτό θα πρέπει να είστε μεγάλο νέρντ ή μεγάλος τζογαδόρος. Το bitcoin είναι σπάνιο αλλά είναι και εντελώς απρόβλεπτο και δεν προσφέρει κανένα επιτόκιο. Σίγουρα υπάρχουν πολλοί που ανεβαίνουν στο τρένο του bitcoin προκειμένου να κερδίσουν από την παραβολική αύξηση της τιμής του, αλλά αυτό επιβεβαιώνει τον αρχικό συλλογισμό μου πως το bitcoin είναι: Μια ωραία αυτοαναφορική και αυτοτροφοδοτούμενη φούσκα.
Κι αν όλα τα παιδιά της γης αποφασίζαν να παίξουν με bitcoin?
Δεν θα κατέρρεαν οι κυβερνήσεις και ο καπιταλισμός? Εντάξει τώρα έγινα λίγο υπερβολικός με την αφέλεια, αλλά αυτή η σκέψη τριγυρνά στο μυαλό πολλών από τους υποστηρικτές του. Το bitcoin σκέφτονται είναι κάτι καλό κατά βάση. Κυρίως γιατί οι πιστωτικές κάρτες και το paypal είναι κάτι κακό. Που πράγματι είναι. Αλλά επειδή το paypal είναι ένας μπάστακας που μας έχει κατσικωθεί, αυτό δεν σημαίνει αυτόματα πως το bitcoin είναι η απάντηση.
Όχι ο καπιταλισμός δεν θα καταρρεύσει αν το bitcoin διαδοθεί, ακριβώς όπως δεν κατέρρευσε όταν υπήρχε ο κανόνας του χρυσού. Μπορεί να ταρακουνήθηκε πολλές φόρες εξαιτίας αυτού του κορσέ που ονομαζόταν κανόνας του χρυσού, αλλά κατάφερε να συμβιώσει μια χαρά στην ουσία δημιουργώντας μια συμμαχία μεταξύ παλιάς αριστοκρατίας (που είχε τον χρυσό) και καινούργιου επιχειρηματικού πνεύματος. Η αριστοκρατία είχε τις προσβάσεις, τις επαφές και το χρυσάφι, και το νέο επιχειρηματικό πνεύμα είχε τους νέους τρόπους παραγωγής και κυρίως τις νέες ιδέες περί παραγωγής.
Ας ξεκινήσουμε όμως με το bitcoin ως ένα καλό (από την αναρχική άποψη των ελεύθερων ανθρώπων) νόμισμα. Είναι το bitcoin καλό και ηθικό? Ναι είναι, αν είσαι από τους πρώτους που κατάφεραν να φτιάξουν μερικά από δαύτα. Από τη στιγμή που πάνω από τα μισά νομίσματα έχουν ήδη παραχθεί, είναι εντυπωσιακά δύσκολο να φτιάξεις ένα bitcoin. Άρα συμβαίνει το εξής φαινόμενο που αυξάνει περισσότερο την τιμή και την δημοφιλία του. Όλοι οι καινούργιοι παίκτες στην πυραμίδα του bitcoin δεν μπορούν πια να παράγουν τα δικά τους bitcoin, κι αν το καταφέρουν θα βρίσκονται σε εξαιρετικά δυσχερότερη θέση από αυτούς που παρήγαγαν τα πρώτα 10εκ bitcoin.
Οπότε στην ουσία το bitcoin είναι ένα νόμισμα που έχει δημιουργήσει ήδη και παγιώσει την αριστοκρατία του. Σαν τον χρυσό κι αυτό, αυτοί που κατάφεραν να τον συσσωρεύσουν πρώτοι είναι αυτοί που τώρα μοιράζουν την τράπουλα του παιχνιδιού. Ναι οκ το bitcoin συσσωρεύτηκε με απλούς υπολογισμούς κι όχι με τη σφαγή χιλιάδων ανθρώπων, αλλά αυτό είναι μικρή λεπτομέρεια στο αδιαμφισβήτητο γεγονός πως η αριστοκρατία του bitcoin έχει ήδη προπολλού δημιουργηθεί.
Στην ουσία λοιπόν ανταλλάσσετε μια αριστοκρατία του χρήματος με μια αριστοκρατία μερικών geeks τα οποία μάλιστα τυγχάνουν να είναι σε γενικές γραμμές ήδη καλοβολεμένα, διότι είναι λίγο απίθανο να έχεις πολλούς κινέζους και πολλούς ινδούς που να διαθέτουν γαμάτες κάρτες γραφικών όταν ξεκίνησε το bitcoin.
Άρα όλοι αυτοί οι καινούργιοι παίκτες που βλέπουν την άνοδο της τιμής του και ξερογλύφονται, είναι ακριβώς σαν τους αγοραστές του dvd της τζούλιας. Μπορούν να φαντασιώνονται μια ώρα ή μια νύχτα μαζί της, αλλά η ίδια η κίνησή τους να αγοράσουν το dvd απομακρύνει τη τζούλια από το κασέ τους. Σαν όλες τις τυπικές πυραμίδες , η βάση της δύναμής της είναι όλα εκείνα τα κοροίδα που νομίζουν ότι μπορούν να επωφεληθούν κι αυτά από το πανηγύρι. Οι πιο υποψιασμένοι θα ήθελαν να κάνουν μια αρπαχτή και να φύγουν καθώς ξέρουν πως η τζούλια δεν θα είναι για πάντα δική τους, αλλά αν έχετε φτάσει σε αυτή τη συνειδητοποίηση, το σκάσιμο της φούσκας είναι πολύ κοντά. Και μια μικρή συμβουλή από την προϊστορία των πυραμίδων. Οι περισσότεροι που συμμετέχουν έχουν την πεποίθηση πως είναι πολύ έξυπνοι για να κατέβουν από το τρένο πριν αυτό τρακάρει. Αλλά είναι η ίδια η φύση της πυραμίδας που όταν καταρρέει κάνει τις πόρτες της εξόδου υπερβολικά μικρές.
Το βασικό όμως που πρέπει να κρατήσουμε από αυτό είναι ότι το bitcoin δεν είναι καθόλου μα καθόλου αναρχικό αλλά αυστηρά ιεραρχικό. Δεν θεωρεί όλους τους ανθρώπους ίσους ενώ ταυτόχρονα όσο πιο νωρίς μπήκες στο παιχνίδι, τόσο πιο ωφελημένος θα είσαι. Υποστηρίζοντας λοιπόν το bitcoin υποστηρίζετε μια πολύ ιεραρχική αριστοκρατία που οι τίτλοι της δεν είναι von και zu και de και du, αλλά ATI και Νvidia.
Enter FPGA and ASIC
Υπάρχει μια καινούργια μόδα στον κόσμο του bitcoin. Κι αυτή δεν είναι άλλη από υπολογιστές που είναι σχεδιασμένοι και φτιαγμένοι για να κάνουν mining, δηλαδή να φτιάχνουν καινούργια bitcoin. Καθώς τα bitcoin έγιναν όλο και πιο δύσκολα στη δημιουργία τους σε βαθμό που ένας απλός χρήστης με μια συμπαθή κάρτα γραφικών να μην μπορεί να παράγει σε εύλογο χρονικό διάστημα ένα bitcoin, δημιουργήθηκε μια ζήτηση για πιο εξειδικευμένα εργαλεία από τις κάρτες γραφικών. Γιαυτό και διάφορες εταιρίες μπήκαν στο παιχνίδι φτιάχνοντας εξειδικευμένους επεξεργαστές και driver προκειμένου να μπορούν να παράγουν bitcoins. Η ιδέα είναι διπλή. Από τη μία ένας εξειδικευμένος επεξεργαστής είναι λιγότερο ενεργοβόρος από έναν υπολογιστή με μια καρτα γραφικών να τρέχει. Από την άλλη οι εξειδικευμένοι επεξεργαστές προσφέρουν πολύ μεγαλύτερες ταχύτητες επεξεργασίας.
Αυτή τη στιγμή κυκλοφορούν ή αρχίζουν να κυκλοφορούν μικροί υπολογιστές με υπολογιστική ισχύ πολύ μεγαλύτερη από αυτή της απλής κάρτας γραφικών και ταυτόχρονα σε τιμές να τρίβεται τα μάτια σας. Πχ αυτός ο υπολογιστής κοστίζει 950 ευρώ και μπορεί να παράγει δύομιση με τρεις φορές παραπάνω bitcoin από μια συνηθισμένη κάρτα γραφικών και καταναλώνοντας 3-4 φορές λιγότερη ενέργεια για κάθε bitcoin. Το ίδιο ισχύει και για άλλα μοντέλα που κυκλοφορούν στην αγορά με αντίστοιχες τιμές. Όπως αυτό το θηρίο που μπορεί να παράγει 5000φορές περισσότερο από μια τυπική κάρτα γραφικών, καταναλώνοντας μόλις 1500Wh και κοστίζοντας 30.000 δολάρια.
Σαν να μην έφτανε αυτό, μια νέα γενιά επεξεργαστών που ονομάζονται ASIC έχουν τη δυνατότητα να φτύνουν ακόμα περισσότερα hashes. Πχ αυτή η εταιρία υπόσχεται 4 φορές μεγαλύτερη υπολογιστική ισχύ από το προηγούμενο θηρίο με τη μισή κατανάλωση και 20 φορές χαμηλότερη τιμή (μόλις 1500δολάρια). Άλλες εταιρίες υπόσχονται ακόμα μεγαλύτερα νούμερα.
Δεν θέλω να σας ζαλίσω άλλο. Το θέμα είναι τι βλέπουμε. Βλέπουμε μπροστά μας τους τελευταίους σίγουρους νικητές της φούσκας του bitcoin. Στην ουσία αυτές οι εταιρίες κερδίζουν από τη φούσκα χωρίς να εμπλέκονται ιδιαίτερα μέσα της. Πληρώνουν κάποια χρήματα σε άδειες και σχεδιασμό, αλλά ο κύκλος του ρίσκου τους είναι μικρός. Στα πλαίσια που θα καταφέρουν να βγάλουν το προιόν στην αγορά πριν σκάσει η φούσκα, είναι ήδη κερδισμένοι. Γι’ αυτό και πέφτει πολύ pipedream στην ιστορία καθώς οι ASIC υπολογιστές κοστίζουν εκατομμύρια για να τους σχεδιάσεις. Άρα δεν είναι καθόλου σίγουρο αν αυτές οι εταιρίες θα βγάλουν τέτοια μοντέλα ή απλά πρόκειται για το γνωστό demoware προκειμένου να κάνουν μια αρπαχτή. Διαχρονικά πρόκειται για τον καλύτερο τρόπο να επωφεληθείς από μια φούσκα (όπως και από ένα πόλεμο).
Τι άλλο βλέπουμε. Βλέπουμε έναν πληθωρισμό από ισχυρά μηχανήματα που με το ανάλογο κόστος θα αυξήσουν κατακόρυφα την παραγωγή bitcoin για ένα μικρό διάστημα. Γιατί για ένα μικρό διάστημα? Διότι όσα περισσότερα bitcoin παράγονται τόσο δυσκολότερο γίνεται να παραχθεί ένα bitcoin. Οι πρώτοι που θα πάρουν μερικά από αυτά τα θηρία θα μπορέσουν να κερδίσουν ίσως μια θέση ανάμεσα στη χαμηλής στάθμης αριστοκρατία του bitcoin. Γιατί? Διότι πίστεψαν στη φούσκα και έσκασαν αρκετά φράγκα. Όχι ακριβώς τα αναρχικότερα κίνητρα του κόσμου. Το βλέπουμε άλλωστε από τους ίδιους που πουλάνε τα μηχανήματα. Προσπαθούν να δημιουργήσουν ένα κλίμα τεχνητής έλλειψης για να νομίζει το κάθε κοροίδο πως είναι από τους λίγους κι εκλεκτούς που απέκτησαν τέτοιο μηχάνημα.
Στην ουσία για να κάνουμε μια αναλογία, θα είναι σαν τον πληθωρισμό που δημιούργησε στην ευρώπητον 16-17ο αιώνα η εισαγωγή τόσο μεγάλων ποσοτήτων χρυσού και ασημιού από την αμερική μέσω των ισπανών. Η παραβολική καμπύλη που σας έδειξα παραπάνω θα στραβώσει λιγάκι και θα συμπιεστεί χρονικά, αλλά στην ουσία αυτό θα κάνει την πρόσβαση στο παιχνίδι του bitcoin ακόμα πιο δύσκολη. Με λίγα λόγια χαράς ευαγγέλια για την αριστοκρατία και ακόμα περισσότεροι προλετάριοι στον πάτο να ξερογλύφονται.
Άλλη μια τουλίπα
Οι τουλίπες είναι όμορφα φυτά να τα έχεις στο βάζο σου ή στη γλάστρα σου. Μια φορά το μήνα περίπου προβαίνω κι εγώ σε αυτή την παντελώς άχρηστη, υπερτιμημένη αλλά χαριτωμένη κίνηση. Αλλωστε 1,5 ευρώ δεν είναι πολλά λεφτά. Κάποτε πριν πολλά χρόνια κάποιοι τρελοί στην ολλανδία είχαν αποφασίσει πως οι βολβοί τουλίπας ήταν τα πιο πολύτιμα πράγματα του κόσμου. Επρόκειτο για μια μαζική “παράνοια” που από τότε θα τη δούμε πολλές φορές να επαναλαμβάνεται. Γιατί? Διότι οι άνθρωποι μπερδεύουν την αξία με το χρήμα και γιατί ολόκληρο το καπιταλιστικό σύστημα είναι μια τεράστια πυραμίδα που κάθε τρεις και λίγο καταρρέει. Το bitcoin δεν διαφέρει ιδιαίτερα σε αυτό.
Η ανταλλακτική αξία του bitcoin ανεβαίνει σε δολάρια. Άρα η τιμή ενός bitcoin αυξάνεται. Ώραίο δεν ακούγεται? Πως θα σας φαινόταν αν σας έλεγα ότι το bitcoin αποπληθωρίζεται σε σχέση με τα δολάρια? Αυτό δεν ακούγεται τόσο όμορφο. Αλλά στην ουσία αυτό ακριβώς συμβαίνει. Ακριβώς επειδή ακολουθεί τις νόρμες του χρυσού το bitcoin είναι ένα νόμισμα που πάσχει από μια μόνιμη κρίση αποπληθωρισμού. Κι έτσι όσο πιο διάσημο γίνεται τόσο περισσότερο θα αποπληθορίζεται, δηλαδή τόσο περισσότερο η ανταλλακτική του αξία σε ευρώ ή δολάρια θα αυξάνεται.
Σας μπέρδεψα? Πάρτε ένα μικρό παράδειγμα. Ένας τυπικός κύκλος της bitcoin οικονομίας όπως τον περιέγραψε ο μεγάλος οικονομολόγος ricudi a la vapeur είναι ο εξής τύπος πάνω κάτω:
εγω-> $ – bitcoin – αγοραζω μανιταρι <> πουλαω μανιταρι – bitcoin – $ <- span="">
Άρα εγώ δίνω δολάρια, αγοράζω μπιτκοιν, αγοράζω μανιτάρι, που το πουλας εσύ, που παίρνεις το bitcoin το κάνεις δολάρια και τελειώσαμε. Πώς δημιουργείται ο αποπληθωρισμός?
Ας πούμε λοιπόν πως υπήρχαν κάποτε 100νερντ με 100 μανιτάρια και 1000 bitcoin. Άρα το κάθε μανιτάρι κόστιζε 10bitcoin.
Τώρα όμως το bitcoin έγινε μόδα και υπάρχουν 1000νέρντ έτοιμα να ανταλλάξουν 1000μανιτάρια, αλλά δυστυχώς κυκλοφορούν πια μόλις 1100bitcoin. Τι σημαίνει αυτό? Πως η τιμή του κάθε μανιταριού έπεσε στο 1,1 bitcoin.
Κι αν αύριο έρθουν 10.000 νερντ με 10.000 μανιτάρια ενώ υπάρχουν μόλις 1200bitcoin, τότε το κάθε μανιτάρι θα αξίζει 0,12 bitcoin.
Το πιάσατε το κόλπο? Από τη μία νιώθουμε πως το bitcoin έγινε πολύτιμο διότι εκεί που με 10 bitcoin αγοράζαμε 1 μανιτάρι, τώρα με τα ίδια bitcoin μπορούμε να αγοράσουμε 83 ολόκληρα μανιτάρια, να τα φάμε και να μην επιστρέψουμε ποτέ στον πλανήτη γη.
Αλλά στην ουσία δεν είναι ότι το bitcoin έγινε πολύτιμο, απλά σπάνιο.
Αν πιάσατε αυτό το κόλπο στην ουσία έχετε πιάσει ολόκληρο τον καπιταλιστικό 19ο αιώνα με τις χρυσές κρίσεις αποπληθωρισμού του. Ταυτόχρονα όμως πιάσατε και το γιατί το bitcoin δεν είναι μια καλή ιδέα.
Θα μπορείτε να δείτε άρθρα στο wired με την λίστα των πλουσιότερων ανθρώπων στον κόσμο με bitcoin κι ένα σωρό άλλες πατάτες. Οι τζογαδόροι θα αγοράζουν bitcoin και θα τα κρατάνε εκτός κυκλοφορίας περιμένοντας την τιμή να ανέβει. Αυτό στην εποχή του χρυσού ονομαζόταν hoarding. Η ίδια η αποθήκευση των bitcoin από τους τζογαδόρους, θα αυξάνει την σπανιότητα του και την τιμή του, άρα θα αποτελεί αυτο-εκπληρούμενη προφητεία.
Όμως καθώς το bitcoin θα αποπληθωρίζεται, θα γίνεται όλο και πιο αδιάφορο. Καθώς η αξία του θα αυξάνεται σε αστεία ύψη (ήδη τα 50δολάρια είναι αστείο ύψος), κάποια στιγμή μια κρίσιμη μάζα ανθρώπων θα προτιμήσει να πάρει τα δολάρια (ή τα μανιτάρια) και να αφήσει τα bitcoin. Και τότε θα καταρρεύσει σαν χάρτινος πύργος.
Και γιατί δεν συμβαίνει το ίδιο με ένα νόμισμα?
Ένα νόμισμα είναι κάτι παραπάνω από μερικά χαρτάκια. Είναι η θέληση και η βία μιας εξουσίας να το επιβάλει. Πως το επιβάλει? Με το να μπορείς να πληρώνεις τους φόρους σου και τις άλλες υποχρεώσεις με δαύτο. Άρα για να το θέσουμε με νομισματικούς όρους, το κράτος δημιουργεί μια ζήτηση για το νόμισμά του και αυτή η ζήτηση δημιουργεί το κίνητρο να το αποκτήσεις.
Καθώς οι άνθρωποι έχουν συνηθίσει να συναλλάσσονται με αναλογίες χρησιμοποιώντας ένα μέτρο, το νόμισμα που το κράτος επιβάλει γίνεται σύντομα το μέτρο σύγκρισης των πραγμάτων. Θυμηθείτε την αλλαγή του ευρώ. Στην αρχή το νόμισμα άλλαξε και την εφορία έπρεπε να την πληρώσεις σε ευρώ. Όμως οι περισσότεροι άνθρωποι υπολογίζαμε ακόμα σε δραχμές. Το μέτρο λοιπόν ήταν η δραχμή, κάτι που άλλαξε σιγά σιγά. Μια εξυπνάδα που λέει ο graeber στο βιβλίο του “χρέος, τα πρώτα 5000χρόνια”, είναι πως σε πολλές ιστορικές περιόδους το να έλεγες σε κάποιον φέρε μου μία νομισματική μονάδα, ισοδυναμούσε με το να πεις σήμερα σε κάποιον φέρε μου 4 εκατοστά του μέτρου.
Το bitcoin λοιπόν δεν έχει μια τέτοια νομιμοποιητική ισχύ και η τεράστια σπανιότητά του θα το κάνει πρακτικά αδιάφορο. Ακριβώς επειδή τα εύκολα bitcoin τελείωσαν, ενώ η φούσκα του ανεβαίνει, όσο περισσότερο κρατάει αυτό το παραμύθι, τόσο πιο αστεία θα γίνονται τα κλάσματα και σύντομα θα μάθουν οι bitcoinατζήδες την αξία της στρογγυλοποίησης. Διότι δεν έχει μεγάλο νόημα να πάω στο μπαρ και να πάρω μια μπύρα προς 3,1614*10^-6 ειδικά μάλιστα τη στιγμή που θα υπάρχουν κάποιοι που θα έχουν 300bitcoin στο πορτοφόλι τους κι αυτός που κατάφερε κι έκλεψε όλα αυτά τα πορτοφόλια θα είναι ο πιο πλούσιος κλέφτης του κόσμου. (άλλη μια αντιστοιχία με το χρυσό καθώς όπως έμαθαν πολλοί εβραίοι πολλοί ναζί, και πολλοί άλλοι την ίδια εποχή, ο χρυσός δεν έχει όνομα).
Το μεγάλο μάθημα του 19ου αίωνα και του κανόνα του χρυσού ήταν πως τέτοια περιορισμένης ποσότητας νομισματικά συστήματα προκαλούν συνεχείς κρίσεις αποπληθωρισμού και αποτελούν στενό κορσέ σε οποιαδήποτε προσπάθεια ανάπτυξης
Το άλλο μεγάλο μάθημα του 18ου και του 19ου αιώνα είναι πως αν το νέο ριζοσπαστικό επιχειρηματικό πνεύμα της εποχής δεν είχε τον στενό κορσέ του χρυσού πάνω από το κεφάλι του, τότε θα του ήταν πολύ πιο εύκολο να αναπτυχθεί πάνω και πέρα από τις νόρμες της αρχαίας διαφθοράς (δηλαδή της εκκλησίας και της αριστοκρατίας). Καθώς το νόμισμα ήταν κυριολεκτικά σπάνιο και τη μία χρυσή λίρα δεν την έβλεπες ποτέ μπροστά σου, όλες οι επενδύσεις έπρεπε να γίνουν μέσα από τους ήδη έχοντες χρήματα ή/και προνόμια. Κι έτσι το νέο επιχειρηματικό πνεύμα απέκτησε δεσμούς συγγένειας με τα παλιά προνόμια και οι επιχειρήσεις πήραν τη μορφή της εταιρίας ανατολικών ινδιών, ενός μορφώματος δηλαδή που καμία σχέση δεν είχε με τη σημερινή έννοια της επιχείρησης.
Τώρα θα μου πείτε μιλάω με what if και κατασκευάζω εναλλακτικά σύμπαντα. Πράγματι αυτό κάνω, αλλά δεν το κάνω εντελώς στον αέρα. Εκεί στις απαρχές του καπιταλισμού υπήρξε παράλληλα με αυτό που αργότερα έγινε κυρίαρχο μοντέλο και μια άλλη εναλλακτική. Ήταν το λεγόμενο οουενικό μοντέλο παραγωγής. Στην εποχή του πέτυχε και διαδόθηκε αρκετά, αλλά πολεμήθηκε και έσβυσε σιγά σιγά παρότι ακόμη και σήμερα βλέπουμε κομμάτια του. Ήταν το μοντέλο που ο μαρξ και οι άλλοι μελετητές παρατήρησαν ως εναλλακτική του καπιταλισμού και έχω την αίσθηση πως αν δεν υπήρχε το φετίχ ενός τόσο περιορισμένου νομίσματος όπως ο χρυσός, θα είχε πολύ καλύτερες πιθανότητες επιτυχίας.
Επιμύθιο.
Αν έχετε ανέβει στο bitcoin τρένο για την επανάσταση, συγνώμη αλλά ανεβήκατε στο λάθος τρένο. Την επόμενη φορά ρίξτε μια ματιά στα ψιλά γράμματα πριν υπογράψετε επειδή cyberanarchy rulz.
Αν πιστεύετε πως το bitcoin θα ρίξει τον καπιταλισμό και θα φέρει την αναρχία, είστε ακόμα πιο γελασμένοι. Κανένα νομισματικό σύστημα που περιορίζει με την τεχνητή του σπάνη την κατοχή του, δεν είναι δημοκρατικό ή αναρχικό, κι αν δεν πιστεύετε εμένα, διαβάστε τους αμερικάνους progressives των τελών του 19ου αιώνα.
Αν έχετε ανέβει στο bitcoin τρένο για να γίνετε πλούσιοι, ελπίζω να καταλάβετε πως συμμετέχετε σε μια φούσκα. Και πως ο κανόνας της φούσκας λέει, πως όλοι πιστεύουν ότι θα καταφέρουν να κατέβουν πριν η φούσκα σκάσει. Ακριβώς λόγω της δομής μιας φούσκας ελάχιστοι το καταφέρνουν.
Αν σκέφτεστε να ανεβείτε τώρα στο τρένο, μάλλον έχετε αργήσει πολύ. Τα μισα bitcoin έχουν ανακαλυφθεί ήδη οπότε είναι πολύ δύσκολο να παράγετε ένα από δαυτα. Κι ακόμα κι αν ξερογλύφεστε να αποκτήσετε ένα από τα νέα μηχανήματα (asic) που θα φτύνουν bitcoin, είναι πολύ πιθανό με το που θα μπορέσετε να πάρετε ένα τέτοιο στα χέρια σας να έχει ακριβύνει πολύ το κόστος κάθε καινούργιου bitcoin, ακριβώς διότι κάποιοι χιλιάδες πριν από εσάς τσίμπησαν ένα παρόμοιο μηχάνημα πρώτοι και έβγαλαν τα πρώτα “εύκολα” bitcoin.
Αν είστε ένας πολύ ταλαντούχος developer και κάνετε παρέα με έναν πολύ ταλαντούχο hardwarα και έχετε βρει μια μέθοδο να παράγετε τετραπλάσια bitcoin από τα asic μηχανήματα, αφήστε μου ένα email να σας βοηθήσω στο marketing. Γιατί τα πραγματικά λεφτά δεν είναι στο μυστικό υπολογιστή που θα παράγει πολλά bitcoin αλλά στους μαλάκες που θα αγοράσουν τον μυστικό υπολογιστή για να τροφοδοτήσουν τη φούσκα
Αν είστε ένας πολύ ταλαντούχος developer και κάνετε παρέα με έναν πολύ ταλαντούχο hardwarα και έχετε βρει μια μέθοδο να παράγετε τετραπλάσια bitcoin από τα asic μηχανήματα και θέλετε να φέρετε την αναρχία, αφήστε μου ένα email να σας βοηθήσω να καταστρέψουμε το bitcoin.
.png "English"){kind=small}
.jpg)
0 βγηκαν μπροστα:
Δημοσίευση σχολίου