Τι είναι ο «Τέταρτος Κόσμος» (Quart Monde)

http://www.inconue.wordpress.com/

«Τέταρτος Κόσμος» ή «Κοινωνίες στη Σκιά», είναι οι κοινωνικές τάξεις των πλουσίων χωρών που ζουν κάτω από το κατώφλι (κατώτατο όριο) της φτώχειας, σε καθεστώς κοινωνικού αποκλεισμού. Είναι η τάξη των παγκόσμιων φτωχών και των μεταναστών, που δημιουργείται από την παγκοσμιοποίηση και είναι παρούσα σε κάθε μέρος του κόσμου, σε μεγάλους ή μικρούς αριθμούς. Ας πούμε, σχηματικά, πως είναι «ο Τρίτος Κόσμος μέσα στις χώρες του Πρώτου και του Δεύτερου Κόσμου». Υπ’αυτήν την έννοια, όταν μιλάμε για Τέταρτο Κόσμο, δεν μιλάμε για χώρες, αλλά για κοινωνικές ομάδες, κάποιου είδους “underclass” (παρ’όλο που ως “underclass” ορίζεται το φτωχότερο κομάτι της εργατικής τάξης, που δεν έχει κοινωνική κινητικότητα και δυνατότητα να σχεδιάσει το μέλλον του- συμφραζόμενο βιομηχανικών κοινωνιών). Οι άνθρωποι αυτοί ζουν σε απόλυτη ένδεια, ενώ λέμε συνήθως γι’αυτούς, ενδεικτικά, πως ζουν με λιγότερο από ένα δολάριο την ημέρα. Σε αυτό το επίπεδο, οι άνθρωποι δεν μπορούν να ικανοποιήσουν τις πρωταρχικές και βασικές ανάγκες τους για επιβίωση.

Πρόκειται για αναλυτική κατηγορία, αμφιλεγόμενη εν μέρει ως προς το περιεχόμενό της, ανάλογη με τον όρο «Τρίτος Κόσμος», ο οποίος περιλαμβάνει τις αναπτυσσόμενες (παλαιότερα: υποανάπτυκτες) χώρες.

Ο όρος επανεμφανίστηκε κατά τη δεκαετία του 1960 στο Παρίσι, στην περιοχή Noisy le Grand. Αυτή τη φορά, τον «ξέθαψε» ο π. Joseph Wresinski. Ο όρος επέτρεψε να συνειδητοποιηθεί η ύπαρξη, στο εσωτερικό των πλουσίων χωρών, ενός πληθυσμού τόσο φτωχού, όσο και εκείνος των υποανάπτυκτων χωρών. Ο Joseph Wresinski είναι γνωστός ως ο ιδρυτής του κινήματος «ATD Quart Monde», που στοχεύει να ξαναδώσει στους πιο φτωχούς φωνή, δικαιώματα και αξιοπρέπεια.

Όμως ο όρος είχε χρησιμοποιηθεί και το 1789 στην Γαλλία, ως «Τέταρτη Τάξη» ή η «Ιερή Τάξη των Δυστυχισμένων»: των ξεβράκωτων (των sans culotte), των φτωχών που νοίκιαζαν την εργατική τους δύναμη για να μπορέσουν να επιβιώσουν μέρα τη μέρα, των ανάπηρων κλπ. Την εποχή εκείνη, η Τάξη αυτή περιελάμβανε έναν πολύ μεγάλο αριθμό προσώπων. Αντίθετα απ’όσα λέγονται η «Τρίτη Τάξη» δεν περιελάμβανε παρά ένα μέρος μόνο του πληθυσμού, αφήνοντα έξω όσους δεν είχαν να πληρώσουν τις έξη λίρες που απαιτούντο για να είναι κάποιος μέλος της.

Για να μην ξεχνιόμαστε: η «Πρώτη Τάξη» ήταν ο κλήρος, ενώ η «Δεύτερη Τάξη» ήταν η αριστοκρατία και τα μέλη της βασιλικής οικογένειας.

Το 1957, ο π. Joseph Wresinski δημιούργησε το κίνημα «Aide à Toute Détresse»ΑΤD, Βοήθεια σε Κάθε Απόγνωση), για να δώσει ένα θετικό και ελπιδοφόρο συλλογικό όραμα στους ανθρώπους της παραγκούπολης Noisy le Grand, που ζούσαν σε έσχατη ένδεια. Το 1966 δημιουργήθηκε το κίνημα ( «ATD-Τέταρτος Κόσμος». Ο «Τέταρτος Κόσμος» είναι αυτή η τάξη του πληθυσμού, που δεν έχει τα ίδια δικαιώματα με τους άλλους, και που υπάρχει σε κάθε χώρα, είτε αυτή είναι πλούσια είτε φτωχή.



Άλλες χρήσεις του όρου «Τέταρτος Κόσμος»

ο όρος χρησιμοποιείται πιο σπάνια να υποδείξει τις πιο φτωχές χώρες του «Τρίτου Κόσμου», που δεν έχουν πρώτες ύλες ή υποδομές ή τεχνολογία κλπ, και άρα δεν λέγονται «αναπτυσσόμενες»

χρησιμοποιείται επίσης από το κίνημα «ATD-Τέταρτος Κόσμος» για να δηλώσει τους φτωχούς και τους μη-φτωχούς που δεσμεύονται και μάχονται για την άρνηση της εξαθλίωσης και του κοινωνικού αποκλεισμού.

χρησιμοποιείται για να περιγράψει εθνοτικές και μειονοτικές ομάδες (γηγενείς, νομαδικούς, τους ποιμενικούς, τροφοσυλλέκτες) που λόγω εθνοτικής καταγωγής, φύλου, θρησκείας κλπ, ζουν εκτός της κυρίαρχης κοινωνίας (συχνά συνδεδεμένης με την αποικιοκρατία) και δεν αντιπροσωπεύονται σε ένα έθνος-κράτος. Έχουν περιορισμένες ή καθόλου δυνατότητες κοινωνικής κινητικότας, περιορισμένα ατομικά και συλλογικά δικαιώματα και άρα το εθνοτικό τους «ανήκειν» (belonging, appartenance) ταξικοποιείται.