Κώστας Βαρώτσος Αυτοκριτική κι αλληλεγγύη

Της Βασιλίκας Σαριλάκη / theartnoise.blogspot.com
Ένα μνημείο αφιερωμένο στα δεινά της μετανάστευσης είναι το νέο έργο του γλύπτη Κώστα Βαρώτσου που εγκαινιάστηκε πρόσφατα στην Ιταλική πόλη Οτράντο. Το έργο αφιερώνεται  σε εκείνους που χάθηκαν στη θάλασσα στις 28 Μαρτίου 1997, κοντά στις ακτές της Απουλίας, όταν ένα ιταλικό πολεμικό πλοίο βύθισε το αλβανικό πλοίο «Kater I Rades» με αποτέλεσμα να πεθάνουν 81 άνθρωποι εκ των οποίων 61 γυναίκες και παιδιά. Ο Βαρώτσος ανέλαβε να μετατρέψει το ανασυρμένο από τον βυθό κουφάρι του Αλβανικού αυτού πλοίου σε ένα έργο-σύμβολο. Μου μίλησε για αυτό το δράμα, την εμπειρία με την εκεί κοινότητα, τα ελληνόφωνα χωριά, για την μετανάστευση και το δικαίωμα σε μια καλύτερη ζωή..Τον ρώτησα τι θα πρέπει να σηματοδοτεί κυρίως ένα έργο δημόσιου χώρου αφού είναι ο Έλληνας γλύπτης που έχει κάνει διεθνώς τα περισσότερα έργα δημόσιου χώρου. Μιλήσαμε ακόμα για την κρίση και με αιφνιδίασε με την έντονη αυτοκριτική του γιατί όπως είπε, ήταν έγκλημα που σιώπησε όταν έπρεπε να μιλήσει και για την οικτρή όπως την χαρακτήρισε αποτυχία του όταν αναμίχθηκε με την πολιτική..

* Πες μου Κώστα, πώς ξεκίνησε αυτή η ιδέα; Ποιά ήταν η εμπειρία σου με την κατασκευή αυτού του ιδιαίτερου έργου, και πως έγινε δεκτή από την εκεί κοινότητα;
* Η πρόταση να κάνω αυτό το έργο μου ήρθε τον περασμένο Αύγουστο, ενώ βρισκόμουν στο σπίτι μόνος μου και σε πλήρη κατάθλιψη λόγω της κατάστασης  με την Ελλάδα. Μόλις έλαβα το email απάντησα αμέσως. Ζήτησα να μάθω λεπτομέρειες για το συμβάν, ζήτησα εικόνες από το καράβι και ανταποκρίθηκαν αμέσως. Μόλις είδα τις εικόνες ταυτίστηκα άμεσα με αυτήν την τραγωδία. Είδα κάποια ομάδα ανθρώπων που προσπαθώντας να βρουν μια καλύτερη ζωή βγήκαν στην θάλασσα και πέθαναν..81 άτομα..τους χτύπησε ένα ιταλικό πολεμικό και βυθίστηκαν και πήγαν στον πάτο της θάλασσας.. 81 ψυχές..μόλις το είδα αυτό..


* Που ήταν μάλιστα κατά πλειοψηφία μάνες και παιδιά.. Αυτό είναι το πιο δραματικό..
* Ναι, ναι ήτανε 61 γυναίκες και παιδιά.. Οι οποίοι μάλιστα επειδή ήτανε όλοι στο αμπάρι πνίγηκαν χωρίς να μπορέσουν καν να αντιδράσουν..Και μου εμπιστεύτηκαν αυτό το έργο για να το κάνω έργο..να του δώσω ζωή..

* Πολύ δύσκολο έργο.
* Ε ναι βέβαια..γιατί εγώ δούλευα σε ένα κουφάρι που είχε πνίξει 81 ανθρώπους. Έπρεπε με λίγα λόγια να αντιμετωπίσω τον θάνατο και να το κάνω να πλεύσει σε άλλη διάσταση, στην διάσταση της τέχνης. Αυτή ήταν η κορυφαία ιδέα που είχαν οι Ιταλοί. Δεν ήταν δική μου η ιδέα. Οι Ιταλοί, που έχουν μια συνείδηση ιστορική και μια διαστρωμάτωση πολιτισμική που τους επιτρέπει να κάνουν υπερβάσεις,αποφάσισαν να μετατρέψουν το δικό τους φταίξιμο σε ένα παγκόσμιο μήνυμα, ένα μήνυμα ζωής.


* Το ατύχημα αυτό έγινε επί Μπερλουσκόνι;
* Δεν θυμάμαι.Νομίζω πως ναι. Ήταν μια βλακεία. Ήταν εκείνην την εποχή που με τις πυραμίδες κατέρρευσε η Αλβανική οικονομία με αποτέλεσμα αυτήν την προσφυγιά. Βέβαια η μετανάστευση είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο..Ακόμη και σε μάς ψιθυρίζεται ότι μπορεί σε λίγο καιρό να γίνουμε κι εμείς μαζικά ξανά μετανάστες..

* Ακούγεται επίσης ότι υπάρχει και μια σιωπηρή συμφωνία όλων των κομμάτων που μπλοκάρει τις διαδικασίες να βγάλουν χαρτιά οι μετανάστες, ώστε να δημιουργηθεί ανάσχεση του μεταναστευτικού ρεύματος..Βέβαια στο σημείο που είμαστε σήμερα αυτό μπορεί να γίνει κατανοητό..
* Είναι αλήθεια ότι αυτό που έγινε στην Ελλάδα δεν είναι η κανονική μετανάστευση που έχει κάποιους κανόνες, μιαν οργάνωση κλπ. Εδώ δεν το σκέφτηκαν καλά, το άφησαν απλώς να εξελιχτεί χωρίς όρους..


* Ναι, αλλά κι εμείς δεν έχουμε θαλασσοπνίξει κόσμο;

* Ναι, Χιλιάδες άνθρωποι έχουν πνιγεί στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου..Χιλιάδες..Γιατί θέλησαν να ασκήσουν το δικαίωμά τους σε μια καλύτερη ζωή. Όμως, οποιοσδήποτε έχει το δικαίωμα να ονειρεύεται μια καλύτερη ζωή. Χρειάζεται βέβαια μια πρόβλεψη και κάποιοι κανόνες από τα κράτη για την μετανάστευση. Δυστυχώς, η Ευρωπαϊκή Κοινότητα δεν βοήθησε ούτε την Ελλάδα, ούτε την Ιταλία προς αυτήν την κατεύθυνση, τα κράτη επίσης δεν ανταποκρίθηκαν όπως έπρεπε και οδηγηθήκαμε σε αυτήν την καταστροφή. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι πρέπει να σκοτώνουμε τους μετανάστες στον δρόμο. Μην τρελαθούμε κιόλας..

* Αυτό μας έλειπε..Αλλά για πες μου για το έργο τώρα..
* Ο στόχος ήταν να “ξαναταξιδέψει” το καράβι στην θετική διάσταση της τέχνης αυτήν την φορά. Να γίνει ένα έργο που θα το κοιτάς και μόνο σε δεύτερη ανάγνωση θα βλέπεις την τραγική καταγωγή αυτού του έργου.. Η εμπειρία κατασκευής ήταν τρομερή.
  Ήταν ένα πολύ φορτισμένο αντικείμενο, έτσι όπως το έβλεπες σκουριασμένο, ανασυρμένο από τον βυθό της θάλασσας. ‘Έπρεπε λοιπόν να ορμήξω, να το πάρω, να το πάω αλλού, κι ότι γίνει.. Επίσης ήταν δύσκολη εμπειρία γιατί εγώ ήμουνα ήδη σε μια τρομερή κατάθλιψη λόγω της κατάστασης στην Ελλάδα..Οπότε μέσα από μια ήδη θανατική κατάσταση που ζούμε, έπρεπε να πάρω μια άλλη θανατική κατάσταση και να την κάνω έργο.. Άσε που δίπλα στην περιοχή όπου έκανα αυτό το έργο μέσα στο υπερβολικό κρύο, πήγα και στα διάφορα γειτονικά Ελληνόφωνα χωριά, το Καλημέρα κι άλλα που όλα μιλάνε διαλέκτους με αρχαιοελληνικές ρίζες.. Μπλέχτηκα και μ’ αυτά αλλά όλοι βοήθησαν εντέλει κι έζησα μια πολύ ενδιαφέρουσα συλλογική εμπειρία καθώς οι εκεί Ιταλοί μας συμπαθούν. Εσύ το ξέρεις πια, κάποια δικά μου έργα είναι περιπετειώδη..Δηλαδή μπλέκεσαι σε έναν κυκεώνα ανθρώπων, πραγμάτων, συνεργείων, υλικών κλπ κι έτσι δημιουργείται εντέλει μια συλλογική εμπειρία, που όλοι λένε “να κάνουμε το έργο” και δημιουργείται μια “ηρωική” κατάσταση..


* Και τελικά που στήθηκε το έργο; Στην προκυμαία;
* Στο λιμάνι. Που είναι ένα μεγάλο λιμάνι.


* Ποιά ήταν η ανταπόκριση από τα διεθνή μέσα;
* Αρχικά νόμιζα πως ήταν μια υπόθεση “αναμεταξύ μας”. Αλλά τελικά γίναμε πρωτοσέλιδο στην Republica και σε άλλες εφημερίδες. Ήρθαν με δικά τους συνεργεία και οι σταθμοί RAI1, RAI2 και RAI3, το EURONEWS και το CNN. Το έργο έγινε ένα μήνυμα συμφιλίωσης, κι ανεκτικότητας της διαφορετικότητας στην Ευρώπη. Γιατί υπάρχουν σήμερα κάποιες φυγόκεντρες δυνάμεις στην κεντροβόρεια κυρίως Ευρώπη που προωθούν τον ρατσισμό..


* Ναι, όπως και τώρα η Δανία, η Ολλανδία, η Γερμανία και η Φιλανδία-νομίζω- που θέτουν επί τάπητος την απομόνωσή  και την χρεωκοπία μας.
* Ευτυχώς που αρχίζουν όμως, να αναδύονται επιτέλους κι οι άλλες φωνές των δημοκρατών Ευρωπαίων, εκείνων που ονειρεύτηκαν μιαν άλλη Ευρώπη που πιστεύει στην αλληλεγγύη και την αλληλοσυμπλήρωση. Γιατί αυτήν την στιγμή, τόσο στην Ευρώπη, όσο και στην Ελλάδα έχουν επικρατήσει οι δυνάμεις του κακού. Και σε ότι αφορά στην Ελλάδα, δυστυχώς εμείς, μια ομάδα ανθρώπων που διαπιστώναμε κάποια πράγματα, για πολλά χρόνια παραμείναμε σιωπηλοί. Μείναμε σιωπηλοί γιατί νοιώθαμε την ήττα, είχαμε μια ήττα από την μόδα της εκάστοτε χαζής άποψης και κάναμε απλώς την δουλειά μας αποτραβηγμένοι. Απομακρυσμένοι από τα φώτα της μόδας, της οικονομίας και του lifestyle. Δηλαδή από όλο αυτό το πράγμα..ξέρεις.Δηλαδή μια κατάσταση..βάζουμε διαμάντια πάνω σε μια νεκροκεφαλή για να κοστίζει περισσότερο..Δηλ. την κόντρα του ποιός θα πουλήσει περισσότερο, μια υπόθεση της οικονομίας, λες κι η τέχνη έχει κάποια σχέση με την οικονομία..Με όλο αυτό εμείς νοιώσαμε ηττημένοι. Βέβαια, συνεχίσαμε να κάνουμε την δουλειά μας, γιατί είχαμε το κοινό μας αλλά σταματήσαμε να μιλάμε. Αυτό ήταν ένα έγκλημα που κάναμε. Και ήταν ένα έγκλημα το οποίο μας κάνει σήμερα να νοιώθουμε ενοχές…Γιατί μπορούσαμε να έχουμε μιλήσει νωρίτερα, γιατί τώρα είναι αργά..


* Ναι, ξέρεις υπήρχε μια αίσθηση “αποκλεισμού” εντέλει..
* Ναι ακριβώς. Μοιάζαμε χαμένοι, ένοιωθα παρεξηγημένος και υπονομευμένος. Αλλά το είχα συνηθίσει αυτό. Κι αυτό ήταν το λάθος. Ήταν λάθος το ότι αποτραβήχτηκα. Όλοι όσοι σκεφτόμαστε διαφορετικά τότε έπρεπε να είμαστε περισσότερο παρόντες και να είχαμε πει την γνώμη μας, να είχαμε παλέψει για αυτήν περισσότερο όσον αφορά στα κοινωνικά θέματα. . Εγώ, βέβαια κατά καιρούς είχα προσπαθήσει να προεκτείνω την δράση μου και σε πολιτικό επίπεδο, Και δεν τα κατάφερα. Απέτυχα, δυστυχώς, οικτρά. Κι απέτυχα σε πολλά επίπεδα. Δεν σταμάτησα ωστόσο την δουλειά μου. Αλλά συνέχισα να κάνω έργα κυρίως στο εξωτερικό..


 * Εσύ μετά από τα τόσα έργα δημόσιου χώρου που έχεις κάνει διεθνώς..σε Ιταλία, Ελβετία, Αμερική κλπ, ποιά πιστεύεις πως είναι τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά που πρέπει να χαρακτηρίζουν ένα έργο που προορίζεται για δημόσιο χώρο και σε τι διαφοροποιείται από ένα απλό έργο; Τί θα πρότεινες σε κάποιον που θέλει να κάνει ένα τέτοιο έργο;
* Το δημόσιο έργο τέχνης είναι γενικά ένα σχετικά δύσκολο έργο. Είναι ένα έργο κοινωνικό, που προορίζεται να το δει πολύς κόσμος, ένα λαϊκό έργο, που να είναι φυσικό μέσα στον χώρο. Επίσης έχει υψηλότερες οικονομικές απαιτήσεις και θέλει μεγάλη προσοχή. Υπάρχει μια μεγάλη συζήτηση στην Ελλάδα εδώ και χρόνια σε σχέση με το τί μπορείς να βγάλεις προς τα έξω ως δουλειά, εννοώ στο εξωτερικό. Πολλοί πρεσβεύουν την άποψη ότι ακολουθώντας πιστά τα ρεύματα του εξωτερικού, αυτά που γεννιούνται κάπου αλλού, θα μπορούσαν να συνυπάρξουν ή να ενταχτούν παράλληλα με αυτά. Αυτό είναι μια άποψη..  Εγώ, πίστευα πάλι, ότι πρέπει κανείς να πατήσει στα χώματα τα δικά του, για να μπορέσει να πάει κάπου..Κι αυτό έκανα. Και το έκανα με μεγάλη πίστη από πολύ νωρίς.. δηλ. ήμουν συνειδητοποιημένος ως προς αυτό. Γιατί εγώ, ξέρεις είμαι της ιταλικής σχολής. Είναι μια Σχολή που πιστεύει σ’ αυτό που λέγεται “Πολιτιστική διαστρωμάτωση” γι αυτό είχε κατά καιρούς μεγάλη δύναμη. Εγώ πίστεψα ότι αν δεν πατήσουμε πάνω στα Μάρμαρα, να το πω έτσι λαϊκά, κι αν δεν πατήσουμε πάνω στον πολιτισμό της γεωγραφικής περιοχής που αντιπροσωπεύουμε δεν πρόκειται να κάνουμε καμιά διεθνή καριέρα. Κατάλαβα, ότι η διεθνής καριέρα πρέπει να είναι βασισμένη στην διαφορετικότητα. Την ΣΥΜΒΟΛΗ στην διεθνή κοινότητα κι όχι την σύμπλευση.


* Κι όχι την αφομοίωση θέλεις να πεις.
* Κι όχι την αφομοίωση. Πρέπει να συμβάλλεις με νέες ιδέες, με νέες απόψεις, δικές σου πάνω στα μεγάλα θέματα που κι οι άλλοι συνάδελφοι απασχολούνται στην Ευρώπη και την Αμερική. Ειδικά αυτήν την περίοδο που διανύουμε τώρα, που αυτή η υπερεκτίμηση της οικονομίας ως αξιακού δεδομένου αρχίζει να καταρρέει, αυτά τα πράγματα αρχίζουν να αποκτούν μια νέα αξία. Κι αυτό συζητούσαμε και στα εγκαίνια και με τους Ιταλούς..Ότι τώρα νοιώθουμε πλέον και μια δικαίωση..  Ενώ παλιότερα νοιώθαμε χαμένοι, τώρα βλέπουμε πως ευτυχώς οι πολιτισμικές αξίες επανέρχονται στην επιφάνεια και αποκτούν ευτυχώς εκ νέου μια μεγάλη σημασία..