Κοινωνικό Κράτος; Αφού χορτάσουν οι ‘ημέτεροι’...

Της Αντιγόνης Λυμπεράκη/aristeristrouthokamilos.blogspot

1. Τι είναι αυτό που ονομάζουμε Κοινωνική Πολιτική στην Ελλάδα μέχρι σήμερα; (και γιατί δεν μας αρέσει);
Αυτό που συνήθως αποκαλούμε «Κοινωνική Πολιτική» στην Ελλάδα είναι η προσχηματική επίκληση των ιδεωδών της κοινωνικής αλληλεγγύης, προκειμένου να δικαιολογηθούν τα προνόμια των "βολεμένων".
Είναι μια ζωντανή δυσφήμιση της κοινωνικής αλληλεγγύης, αφού αποτελεί βασικό πυλώνα της λειτουργίας του πελατειακού κράτους.
Και είναι δυσφήμιση, επειδή αξιοποιεί την ρητορεία του αλτρουϊσμού για να υποκλέψει τους πόρους κοινωνικής προστασίας, για να συντηρεί τους κομματικούς πελάτες - δηλαδή τους "εντός συστήματος".

Κλέβει από τους φτωχούς για να δίνει στους άλλους. Αφού χορτάσουν οι ‘ημέτεροι’, ότι απομένει προσφέρεται για τη στήριξη εκείνων που πραγματικά χρειάζεται να υποστηριχθούν!

Βασικά υποστυλώματα ο ακατάσχετος βερμπαλισμός (όπου η κοινωνική ευαισθησία είναι ένα πουκάμισο αδειανό), η αδιαφάνεια και ο κατακερματισμός. Έτσι, εδραιώνονται και επιβάλλονται, ακόμη και σήμερα, παρωχημένες και ανομολόγητες αντιλήψεις: Για την κοινωνία, για την οικογένεια αλλά και τους ανθρώπους. Η κοινωνική πολιτική έχει μείνει προσκολλημένη σε ένα μοντέλο όπου ο άνδρας είναι κουβαλητής (εργαζόμενος) και η γυναίκα ασχολείται με τη φροντίδα (εξαρτώμενο άτομο). 

Έτσι, μέσα από πατερναλιστική και ισοπεδωτική αντίληψη χωρίς ρόλο για ατομική ευθύνη και επιλογή, λέει ότι προσφέρει στον πολίτη. Στην πραγματικότητα είναι κομμένο και ραμμένο στα μέτρα του δημοσίου λειτουργού που παρέχει την υπηρεσία.
Τα σχολεία είναι για τους δασκάλους, και όχι για τους μαθητές.
Τα νοσοκομεία είναι για τους γιατρούς και όχι για τους ασθενείς.
Οι παιδικοί σταθμοί για τις νηπιαγωγούς και όχι για τα νήπια,
Οι δημόσιες υπηρεσίες για τους υπαλλήλους τους και όχι για τους πολίτες.

Η κοινωνική πολιτική του χτες και του σήμερα στην ουσία ενορχηστρώνει μια αναδιανομή από εκείνους που έχουν ανάγκη, προς εκείνους που έχουν μέσο.
Αποτελεί, δηλαδή, ένα ακραίο αποπροσανατολισμό του κοινωνικού και του αλληλέγγυου στοιχείου. Ομάδες συμφερόντων με την συγκατάθεση πολιτικών κατέλαβαν για ίδιο όφελος τον πυρήνα της συλλογικότητας της κοινωνίας μας. Είναι για αυτό – για την αντιαισθητική υποκρισία που περικλείει μια συστηματοποιημένη αδικία – που αυτό που έκαναν στην κοινωνική πολιτική μας απωθεί τόσο πολύ!Απορρίπτουμε, λοιπόν, το "κοινωνικό" κράτος πελατείας επειδή:

• Μοιράζει χρηματικά ποσά σε παθητικούς πελάτες
• Δεν μπαίνει στον κόπο να αξιολογήσει τις ανάγκες, αλλά δείχνει προτεραιότητα σε όσους ...διαμαρτύρονται υψηλοφώνως.
• Με την αντιμετώπιση χωρίς κανόνες, μετατρέπει τα κοινωνικά δικαιώματα σε προνόμια (προς ειδικές ομάδες πελατών) και την αλληλεγγύη σε δωροδοκία.
• Επεμβαίνει πυροσβεστικά εκ των υστέρων, χωρίς να προγραμματίζει μακροχρονίως. Στόχος μόνο οι εντυπώσεις. Η κοινωνική ευαισθησία είναι μόνο για τα τηλεπαράθυρα.
• Επιχειρεί να κατευνάσει τις κοινωνικές ανησυχίες με το γιγαντισμό και την αύξηση των δαπανών. Ποτέ με την πρόληψη της ανάγκης.

Με αυτούς τους τρόπους δεν επιτελεί κοινωνικό έργο αλλά υποθάλπει ΚΑΙ επιβραβεύει τη σπατάλη.

2. Πώς θα έπρεπε να είναι;

Η κοινωνική πολιτική θα έπρεπε να αποτελεί βασικό συστατικό στοιχείο του risk management της κοινωνίας μας:

• Να προσφέρει εξασφάλιση και σιγουριά ώστε να διευκολύνονται θαρραλέες επιχειρηματικές και κοινωνικές αποφάσεις.
• Να υπηρετεί την ελευθερία και την αυτενέργεια των ανθρώπων και να μην διακατέχεται από πατερναλισμό.
• Θα έπρεπε να υπηρετεί και να προάγει την αρχή της ισότητας ανάμεσα στους άνδρες και στις γυναίκες, και
• να ανταποκρίνεται στις νέες ανάγκες (όχι πλέον τόσο νέες) των νοικοκυριών με δύο εργαζόμενα μέλη.

Θα έπρεπε να αναγνωρίζει τα αυτονόητα κοινωνικά δικαιώματα, και ταυτόχρονα να συμβάλλει στην οικοδόμηση μιας σχέσης ατομικής συνεισφοράς και ανταπόδοσης. Στα δικαιώματα που δεν εμπίπτουν σε αυτή τη λογική, θα πρέπει να υπάρχει απόλυτη σαφήνεια στον ορισμό των δικαιωμάτων καθώς και των δικαιούχων. Μόνο έτσι δεν θα υπάρχει δυνατότητα να μετατραπούν τα κοινωνικά δικαιώματα σε παράθυρο για ειδικές συμφωνίες πελατειακού τύπου.

Πρέπει να ξεπεράσουμε την άγονη αντίληψη πως η κοινωνική πολιτική είναι μόνο για το καλό των αδυνάτων. 

Η κοινωνική πολιτική είναι αναγκαία για το καλό ολόκληρης της κοινωνίας – και αυτών που λαμβάνουν αλλά και αυτών που προσφέρουν. Και αυτό επειδή αποτελεί τη συγκολλητική ουσία ανάμεσα στα διαφορετικά τμήματα της κοινωνίας. Επειδή εμπνέει την πεποίθηση ότι όλοι και όλες ανήκουμε στο ίδιο κοινωνικό σύνολο. Ανήκουμε στην ίδια κοινωνία.

Ο ρόλος του κράτους πρέπει να είναι να ενορχηστρώνει και να εμπνέει τις προσπάθειες κοινωνικής αλληλεγγύης, και όχι να υποκαθιστά εντελώς την κοινωνία. Αν η ίδια η κοινωνία δεν πιστεύει στην κοινωνική αλληλεγγύη, το κράτος δεν θα μπορέσει να κάνει τίποτα. Η μάχη της αλληλεγγύης και της κοινωνικής πολιτικής κρίνεται πάντα μέσα στην κοινωνία. Εκεί κερδίζεται (και κάποιες φορές χάνεται).

3. Θέλουμε, δηλαδή, ένα νέο κοινωνικό κράτος για όλους τους παρακάτω λόγους: 

• Επειδή η κοινωνική συνοχή είναι αξία που υιοθετούμε αυτοτελώς, αλλά και επειδή πιστεύουμε ότι η οικονομική ευημερία στην εποχή της παγκοσμιοποίησης προϋποθέτει την κοινωνική συνοχή. 
• Επειδή η ουσία των κοινωνικών προβλημάτων στη χώρα μας έχει αλλάξει: η παγίωση νέων προβλημάτων (εντοπισμένη ανεργία, απομόνωση/αποξένωση, αλλαγές στη λειτουργία της οικογένειας, κίνδυνοι και αβεβαιότητα σε κάθε ηλικία κλπ) σημαίνει ότι δεν μπορούμε πλέον να πορευτούμε με ένα κοινωνικό κράτος που σχεδιάστηκε με γνώμονα τις ανάγκες που υπήρχαν 40 χρόνια πριν....
• Αλλά και επειδή, τέλος, η κοινωνική υποστήριξη και αρωγή δεν μπορεί πλέον να παραχθεί και να προσφερθεί με τρόπο αυτόματο, μέσα στο πλαίσιο της "παραδοσιακής" οικογένειας... (Ούτε στο πλαίσιο της γειτονιάς, ή της μικρής κοινότητας, ή της ενορίας). 

4. Πως θα μπορέσουμε να φτάσουμε εκεί;

Αφού οι μηχανισμοί κοινωνικής αλληλεγγύης δεν λειτουργούν μόνοι τους, θα πρέπει να απελευθερώσουμε πόρους και προσπάθεια. 

Πόροι που μέχρι σήμερα πηγαίνουν σε "πελάτες" βολεμένους, να τους ανακατευθύνουμε προς πολίτες πιεσμένους...
Παρεμβάσεις που εξαντλούνται μόνο στην αρχή (παιδεία) και στο τέλος (συντάξεις) του κύκλου της ζωής δεν αρκούν. Οι κοινωνικοί κίνδυνοι υπάρχουν σε όλες τις φάσεις της ζωής και σε όλες τις ηλικίες. Κυρίως δε απειλούν τη φάση της εργασίας, της δημιουργικότητας, της οικοδόμησης της ατομικής ανεξαρτησίας.

Για αυτούς τους λόγους:

• Χρειάζεται να σχεδιάσουμε νέες μορφές Κοινωνικής προστασίας. Μορφές που να αντιστοιχούν στις σημερινές (και στις αυριανές) συνθήκες. 
• Χρειάζεται να συμφωνήσουμε σε κάποιες γενικές αρχές που απελευθερώνουν την συλλογικότητα. 
• Χρειάζεται να κινητοποιήσουμε την ατομική και κοινωνική ευθύνη... 
• Και βεβαίως για να γίνουν όλα αυτά πρέπει να είμαστε διατεθειμένοι να προχωρήσουμε σε τομές και ασυνέχειες.

Η προσπάθεια αυτή δεν μπορεί να πετύχει χωρίς το Κράτος. Το Κράτος είναι αυτό που μπορεί να παίξει τον ενορχηστρωτή της κοινωνικής προσπάθειας, να δώσει ένα σημείο αναφοράς στο οποίο θα βασίζονται οι κοινωνικές εφεδρείες που περιμένουν να κινητοποιηθούν. Η απουσία αυτού του Κράτους-ενορχηστρωτή ή Κράτους-εμψυχωτή είναι αυτό που μας οδηγεί στον κοινωνικό μαρασμό.
Για να έχουμε πραγματική κοινωνική πολιτική πρέπει να ξαναφτιάξουμε και να ξανασκεφτούμε και την έννοια του Κράτους.

5. Αποφάσεις 

Πρέπει να πάρουμε αποφάσεις.
Αποφάσεις για αρχές που θα διέπουν την κοινωνική πολιτική.
Αποφάσεις για χειροπιαστές πρωτοβουλίες που θα την ενσαρκώνουν.
Αποφάσεις για διαδικασίες που θα μπορούν να κάνουν πράξη τις επιδιώξεις μας.

Αποφάσεις για αρχές:

• Επιλεκτικότητα και αποτελεσματικότητα. Τα λεφτά να πιάνουν τόπο.
• Διαγενεακή δικαιοσύνη. Να ακουστεί και η φωνή των νέων.
• Εξασφάλισης ισότιμης πρόσβασης σε ποιοτικές υπηρεσίες. Διαφύλαξη προτύπων ποιότητας για όσους χρειάζονται υπηρεσίες. Εμφαση στον χρήστη.
• Ισότητα των φύλων. Σχεδιασμός και για άλλους εκτός από τον ανδρα-κουβαλητή.
• Η κοινωνική πολιτική ως διαχείριση κοινωνικών κινδύνων. Στηρίζει την παραγωγή και την ανάληψη ρίσκου.

Από τις αρχές αυτές απορρέουν ρηξικέλευθες αλλαγές. Όπως:

• Η μετατόπιση πόρων από τις συντάξεις σε νέες μορφές επιλεκτικής κοινωνικής προστασίας. 
• Η αξιοποίηση χρηματοδότησης παροχών από τους ίδιους τους ενδιαφερόμενους.
• Η δημιουργία δομών για την αξιολόγηση των κοινωνικών αναγκών, 
• Η δημιουργία και ενθάρρυνση νέων μορφών κοινωνικής επιχειρηματικότητας – με ποιοτική εποπτεία και πιστοποίηση για κοινωνικές υπηρεσίες που απαιτούνται...

Ενώ ως τώρα η κοινωνική πολιτική αφορούσε κυρίως την αλληλεγγύη ανάμεσα στις διαφορετικές γενιές, οι νέες δομές θα πρέπει να κινηθούν προς την εμπέδωση της αλληλεγγύης στο εσωτερικό της ίδιας γενιάς.

Για να περάσει το μήνυμα και να δείξουμε ότι δεν θεωρητικολογούμε, σε κάθε μεγάλο τομέα θα υπάρχει και μια πρόταση-παρέμβαση της Δράσης με χειροπιαστές πρωτοβουλίες άμεσα υλοποιήσιμες και μελετημένες:
Μια τέτοια και πρότυπο για τις υπόλοιπες είναι η πρόταση της Δράσης για τις συντάξεις. Την στηρίζουμε, την εξηγούμε την διαδίδουμε. Την επεκτείνουμε.
Στην υγεία: ασφάλιση υγείας;
Στις κοινωνικές υπηρεσίες στην οικογένεια: Κουπόνια και ποιοτικός έλεγχος;
Στην απασχόληση: Ενταξη όλων
Ένα κοινωνικό δίχτυ ασφάλειας – Δεύτερες ευκαιρίες για όλους και όλες

Ένα Παράδειγμα: πρόταση Δράσης για κατάργηση εισφορών και αναθεμελίωση του συστήματος συντάξεων.... 700 ευρώ Βασική Εθνική Σύνταξη (ΒΕΣ)

Η Δράση διατύπωσε μια ριζοσπαστική πρόταση την άνοιξη, η οποία στηρίζεται σε εκτίμηση κόστους και βγαίνει φθηνότερη (κατά 3 δις) από το τρέχον κόστος εκείνων των ποσών που πληρώνει τώρα το κράτος για συντάξεις του δημοσίου τομέα κι επιχορηγήσεις στα ασφαλιστικά ταμεία. 

Δηλαδή δεν επιβαρύνει τον κρατικό προϋπολογισμό περισσότερο από το σημερινό σύστημα, αντιθέτως κοστίζει λιγότερο. 

Δεν μειώνει τις χαμηλές συντάξεις –σε κάποιες περιπτώσεις τις αυξάνει. 

Διασφαλίζει μια ενιαία χαμηλή σύνταξη για όλους και για όλες πάνω από 67 χρόνων, και αφήνει περιθώριο για προσαύξηση μέσα από συμφωνία εργαζομένων και εργοδοτών... 

Ελαφραίνει την οικονομία από μεγάλο γραφειοκρατικό κόστος, δαιδαλώδεις διαδικασίες, οικονομική επιβάρυνση και αδιαφάνεια. 

Και επιπλέον, αυξάνει το κίνητρο για εργασία και το κίνητρο για προσλήψεις. 

Πιο απλά, πιο φθηνά, πιο αποδοτικά...

Η πρόταση αυτή κατατέθηκε προεκλογικά – αλλά δεν είναι προεκλογικό πυροτέχνημα.

Διαδικασίες – Ανοικτή συζήτηση για μια νέα αρχή;

Πιστεύουμε ότι η καλή κοινωνική πολιτική είναι βασικό συστατικό της καλής κοινωνίας και της δυναμικής οικονομίας. Είναι χρέος μας, αφού πειστήκαμε εμείς, να πείσουμε για αυτό τη δικαιολογημένα καχύποπτη κοινωνία.
Αυτό μπορεί να γίνει μόνο με μια νέα αρχή. Μια αρχή στην οποία πρέπει να ακουστεί δυνατά η φωνή της κοινωνίας.

Αν θέλουμε να μην μείνουν οι ιδέες μας συμπαθητικές υποσημειώσεις σε μελλοντικές καταγραφές εθνικής αποτυχίας – τότε πρέπει να δρομολογήσουμε μια ανοικτή συζήτηση που να μη αρκείται στην κριτική του σήμερα αλλά να καταπιάνεται με το τι αύριο θέλουμε.