Οι μόνες μάχες που χάνονται με βεβαιότητα, είναι εκείνες που δεν δίνουμε….

Αντιγόνη Λυμπεράκη
Οι μεταρρυθμιστικές δυνάμεις στη χώρα μας μπορεί να διαφωνούν σε πολλά και διάφορα, αλλά συμπίπτουν σε μια ελαφρώς αποκαρδιωτική διαπίστωση: ότι η κοινωνία μας αντιστέκεται στις μεταρρυθμίσεις. Σωστό. Αλλά, δυστυχώς, ανεπαρκές. Το σημαντικό ερώτημα είναι γιατί συμβαίνει αυτό και πώς θα μπορούσε να αλλάξει.
Αυτό το ερώτημα – με ποιο τρόπο θα σταματήσουμε να αντιστεκόμαστε σε κάθε αλλαγή - θα μπορούσε (και θα έπρεπε, σπεύδω να προσθέσω) να αποτελέσει σημείο διαλόγου και προβληματισμού ανάμεσα σε μεταρρυθμιστές και μεταρρυθμίστριες κάθε απόχρωσης. Στο πλαίσιο αυτού του διαλόγου που ελπίζω να ξεκινήσει, θα ήθελα να καταθέσω τη δική μου άποψη.

Νομίζω, λοιπόν, πως ένας σημαντικός λόγος που εξηγεί την αποτυχία των μεταρρυθμίσεων και την εχθρότητα προς κάθε αλλαγή είναι η ερμητικότητα ή «κλειστότητα» της κοινωνίας μας: είμαστε μια κοινωνία επιφυλακτική προς το «ξένο», κλειστή στο διαφορετικό, δύσπιστη και ελάχιστα ανεκτική προς ότι διαφέρει από αυτό που προσλαμβάνουμε ως «κανόνα»…
Κάποιοι ίσως σπεύσουν να υποστηρίξουν ότι πρόκειται για μια «αμυντική» στάση που θα μπορούσε να θεωρηθεί αναμενόμενη κάτω από την πίεση μεγάλων αλλαγών και ανακατατάξεων… Όμως νομίζω πως είναι κάτι περισσότερο από αυτό. Στην κλίμακα αξιών της κοινωνίας μας, η ομοιομορφία και η ισοπέδωση αποτελούν επιθυμητά στοιχεία (Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών, ταυτότητες, Ελληνική ιδιαιτερότητα ως μουσειακό είδος προς διαφύλαξη …. ).
Είμαστε δηλαδή μια κοινωνία «ενεργητικά» κλειστή, ή, αν προτιμάτε, επιθετικά κλειστή. Από αυτή την ιεράρχηση αξιών προκύπτουν και τα αναπόφευκτα συμπτώματα: ομοφοβία, σεξισμός, ρατσισμός και θρησκομανία. Αλλά και αντίσταση σε ότι νέο, στον ανταγωνισμό, στον έξω κόσμο.
Τα δικαιώματα των μεταναστών και των αιτούντων άσυλο είναι αυτά που δοκιμάζονται περισσότερο. Κανένας (σχεδόν) δεν είχε να πει έναν καλό λόγο για τους οικονομικούς μετανάστες, άνδρες και γυναίκες, ούτε καν στην εποχή που η οικονομία τους απορροφούσε με διψασμένη ευκολία. Στην καλύτερη περίπτωση αντιμετωπίζονταν σαν «αναγκαίο κακό». Ελάχιστες φωνές ακούστηκαν για την αξία της πολύ-πολιτισμικής κοινωνίας και για τις ευκαιρίες να αναστοχαστούμε ποιοι είμαστε και πως θέλουμε να γίνουμε.
Τώρα τα πράγματα στενεύουν. Εμβληματικό παράδειγμα είναι ο «Ξένιος Ζευς» -μια σκαστή περίπτωση Οργουελικής φραστικής υποκρισίας- που χειροκροτήθηκε ευρέως ενώ στην ουσία νομιμοποιεί ρατσιστικές πρακτικές κατάφωρης καταπάτησης κάθε έννοιας δικαιώματος. Είχε προηγηθεί και μια «γενναία μεταρρύθμιση» (νόμος Ραγκούση για την ιθαγένεια) που κατάφερε να συσπειρώσει όλες τις εθνικιστικές δυνάμεις γύρω από το «δίκαιο του αίματος», αλλά απέτυχε να προσφέρει πραγματική ευκαιρία απόκτησης ιθαγένειας (η συγκομιδή ήταν μέχρι πρόσφατα διψήφιος αριθμός).
Τόσο καλά. Και η συνέχεια, δυστυχώς, γνωστή: Χρυσή Αυγή χωρίς σχόλια!

Μήπως, όμως, τα δικαιώματα είναι μια πολυτέλεια σε καιρούς κρίσης; Μήπως θα μπορούσαμε να αναβάλλουμε λίγο την ενασχόληση με αυτά τα θέματα, ώστε να επικεντρωθούμε στα πιο επείγοντα; Μήπως, δηλαδή, θα έπρεπε να κάνουμε κάποια οικονομία (μεταρρυθμιστικών) δυνάμεων;
Δεν νομίζω. Και αυτό για δύο λόγους:

Πρώτον, αυτό που δυσφημίζει περισσότερο τη χώρα μας στην Ευρώπη και διεθνώς δεν είναι τόσο το αν θα περιορίσουμε το έλλειμμα σε 3 ή σε 5 χρόνια. Είναι η καταπάτηση στοιχειωδών αξιών και δικαιωμάτων που βρίσκονται στην καρδιά της Ευρωπαϊκής ιδέας. Η καταπάτηση των δικαιωμάτων στηρίζεται στην ποινικοποίηση της διαφοράς και της διαφορετικότητας. Άρα πηγάζει από την λατρεία της ομοιομορφίας.
Και δεύτερον, επειδή οι αξίες και οι καθημερινές μικρο-συμπεριφορές δεν είναι κάτι ανεξάρτητο από τη λειτουργία και τις επιδόσεις της οικονομίας. Δεν εντάσσονται σε ένα «διαφορετικό κουτί» από την παραγωγικότητα, την αξιοποίηση παραγωγικών ευκαιριών, από τον αριθμό και την ποιότητα των θέσεων εργασίας, από τη φοροδιαφυγή και το προσχηματικό κοινωνικό κράτος…. Οι αναγκαίες μεταρρυθμίσεις δεν μπορούν να προχωρήσουν πουθενά και σε κανένα πεδίο της οικονομίας, όσο διατηρούμε την «κλειστότητα» της κοινωνίας και περιφρονούμε τα δικαιώματα (πρωτίστως των μειοψηφιών και των αδυνάτων).
Δυστυχώς, υπό την πίεση επιτακτικών ταμειακών αναγκών (που είναι πραγματικές) και σε καθεστώς ουσιαστικής μεταρρυθμιστικής άπνοιας (όπου επιχειρούνται μεταρρυθμίσεις της τελευταίας στιγμής «δια το θεαθήναι» χωρίς κανείς να πιστεύει σε αυτές), ο μεταρρυθμιστικός Ευρωπαϊκός λόγος δείχνει υποχωρεί στα θέματα των δικαιωμάτων. Επικεντρώνεται στα επείγοντα της οικονομίας. Εν τω μεταξύ, το θηρίο εξαγριώνεται. Οι ρατσιστικές υπότροπες πληθαίνουν και ο αντιρατσιστικός λόγος αδυνατίζει. Όσο δεν δίνουμε τη μάχη (και) στο Πεδίο των αξιών, θα χάνουμε και όλες τις υπόλοιπες. Η μόνη σίγουρα χαμένη μάχη είναι αυτή που δε δίνουμε!